J.J. (Johan Jacob / Han) Voskuil (1926–2008) publiceerde in 1963 de 1207 pagina’s tellende roman Bij nader inzien. Het boek, dat zowel een roman van een generatie als een psychologische roman is, gaat over een groep vrienden, studenten Nederlands in de periode 1946–1953, die een aantal jaren samen optrekken en in de traditie van Du Perron en Ter Braak discussiëren over leven, literatuur en politiek. Aan het eind van de roman moet de hoofdpersoon Maarten Koning, Voskuils alter ego, erkennen dat de vriendschap die er leek te zijn, niet meer dan een illusie was. Bij nader inzien werd in 1991 door Frans Weisz verfilmd voor de VPRO. De serie werd met drie gouden kalveren bekroond.
In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.
In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.
Meneer Beerta
Meneer Beerta is het eerste deel van Het Bureau, een roman in zeven delen, die de menselijke verhoudingen op en rondom een wetenschappelijk instituut tussen de jaren 1957 en 1987 tot onderwerp heeft. Hoofdpersoon is Maarten Koning, die ook in Bij nader inzien – het debuut van J.J. Voskuil uit 1963 – centraal stond.
Maarten Koning ervaart de maatschappij waarin hij een plaats moet vinden als bedreigend en past zich moeilijk aan. Dat scherpt zijn blik voor zijn eigen tekortkomingen en die van zijn collega’s. In zijn ogen is de wereld waarin zij leven een schijnwereld, waarin mensen hun behoefte aan aandacht, erkenning of macht verbergen achter, schijnbaar zinvolle, maar in werkelijkheid zinloze werkzaamheden. Deze verborgen behoeften van mensen die elkaar niet hebben uitgezocht maar wel dag in dag uit met elkaar moeten verkeren, zijn aanleiding tot talloze wrijvingen en spanningen, een enkele maal met een tragische afloop, maar meestal komisch.
Meneer Beerta beschrijft de jaren tussen 1957 en 1965 en eindigt met de pensionering van Beerta als directeur. Maarten heeft hem in zijn studietijd leren kennen als een beminnelijke scepticus en dat trekt hem aan. Van het geïdealiseerde beeld dat hij van hem heeft zal in de loop van het boek weinig overblijven, al verliest hij zijn sympathie niet. Tegelijkertijd is de lezer getuige van zijn vergeefse pogingen bondgenoten te zoeken in zijn afkeer van de in zijn ogen loze pretenties van de mensen waartussen hij terecht is gekomen.
De roman werd door Krijn ter Braak en Peter te Nuyl bewerkt tot een ‘radiodrama’ van maar liefst 90 uur, verdeeld over 360 afleveringen, dat sinds 5 april 2004 (tot voorjaar 2006) op werkdagen te beluisteren valt op 747AM en Radio 1. Zie hiervoor ook www.hoorspelhetbureau.nl.
De pers over Meneer Beerta:
‘In de langzame onthulling van de persoonlijkheid van de directeur toont Voskuil zijn ware meesterschap… Het leven tot literatuur omvormen, als enige mogelijkheid om het bestaan draaglijk te maken door het te ontleden en te registreren. Dat is in diepste zin ook de betovering die van dit boek uitgaat.’ Hans van den Bergh, Het Parool
‘Wellicht heeft hij net als Gerard Reve vastgesteld dat de werkelijkheid al krankzinnig genoeg is. Dat wil zeggen: mits je oog hebt voor de subtiele gekte ervan, en je haar zonder een spier te vertrekken als ongemanipuleerd realistisch presenteert. Want dat doet Voskuil, en met meesterhand. […] Ik moet bekennen dat Herenleed en Jiskefet worden gedeklasseerd.’ Arjan Peters, de Volkskrant
‘Nu ligt een andere vergelijking voor de hand: met De Tandeloze tijd van Van der Heijden. Dat verscheen eerder en gaf een latere generatie een eigen stem. Ik vind de generatie van Voskuil onvergelijkelijk veel interessanter. Zolang het tweede deel van Het Bureau er nog niet is, lees ik het eerste nog maar een keer, minder gehaast.’ Ton Bogaard, Eindhovens Dagblad
‘Ach had Kafka maar als Voskuil kunnen schrijven… Er valt om de zinloosheid van het leven eigenlijk verdomd veel te lachen. Als het niet zo triest was. Zo ongeveer. Maar dan briljant.’ André Matthijsse, Haagse Courant
‘En vreemd genoeg heerst er in Meneer Beerta dezelfde onbestemde broeierigheid als in De avonden. In Voskuils boek komen nauwelijks seksuele toespelingen voor […] maar tussen de regels zindert de spanning tussen de directeur en zijn vele jonge medewerkers. […] Of je een gekuiste versie van Het Boek Van Violet En Dood in handen hebt.’ Reinjan Mulder, NRC Handelsblad
‘Door de consequent volgehouden detaillering bouwt Voskuil een enorme spanning op. Daardoor blijf je aan het boek gekluisterd, hoe futiel en banaal de handelingen en gesprekken van deze kleine zielen ook zijn.’ Hans Rooseboom, De Stem
Kollaard in Duitsland
Het kon niet uitblijven, Sander Kollaards Stadium IV, verschijnt in Duitsland. Het boek werd een succes na de keuze van het DWDD-boekenpanel kort voor de boekenweek 2015. Het in München gevestigde A1 Verlag kocht de titel aan, de vertaling is in goede handen bij Gerd Busse, eveneens de vertaler van J.J. Voskuil in Duitsland. A1… Lees verder
Feestelijke avond Rode Hoed
Het is nog niet zover, maar bijna… Op vrijdag 13 november wordt de biografie door Arjen Fortuin Geert van Oorschot, uitgever gepresenteerd in de Rode Hoed. Daar worden veel mensen verwacht. Graag aanmelden dus! (zie onder). Geert van Oorschot (1909-1987) was een van de succesvolste en spraakmakendste uitgevers van de vorige eeuw. Hij was de… Lees verder
Klassiekers voor een tientje
Tot 31 december 2015 zijn 15 delen in onze hardcoverreeks verkrijgbaar voor slechts €10. De complete lijst met titels is als volgt:A. Alberts, Romans en verhalenCarl Friedman, Tralievader W.F. Hermans, De God Denkbaar, Denkbaar De GodNikolaj Gogol, Dode zielenCharles Baudelaire, De bloemen van het kwaadCarl Friedman, Twee koffers volIvan Gontsjarov, OblomovW.F. Hermans, De tranen der… Lees verder
Voskuil in het Duits, Plankton
Bij de Duitse uitgever Verbrecher Verlag is het derde deel van J.J. Voskuils Het Bureau in vertaling verschenen. De vertaling is in handen van Vokuil-ambassadeur pur sang Gerd Busse. Het boek verscheen met een enthousiasmerend nawoord van Gerbrand Bakker. De komende maanden zijn in verschillende Duitse steden avonden aan de nieuwe hype gewijd, in Frankfurt,… Lees verder