Ik wil wat elke ouder wil: dat mijn kinderen mensen om zich heen verzamelen die mijn taak uiteindelijk over kunnen nemen; vrienden bij wie ze zichzelf mogen zijn en zich veilig voelen, maar die hen ook stimuleren om de wereld te ontdekken en zich verder te ontwikkelen.

Hoe meer ik hierover nadenk, hoe moeilijker de rol van zo’n partner of vriend me lijkt. In de kern doen we natuurlijk allemaal wat we zelf willen: de ander dichtbij houden of juist wegduwen. Bijna een wonder, dat we erin slagen mensen te vinden bij wie de verhouding tussen die twee impulsen op onze behoefte is afgestemd.

Voor mijn dertienjarige zoon N moet het soms onbegonnen werk lijken. Die schier-eindeloze stoet volwassen vrienden die bij ons over de vloer komt, waar haal je ooit zo veel mensen vandaan? Is het überhaupt wel mogelijk om met zulke diverse mensen een klik te hebben?

Een tijdje terug vroeg hij zich iets soortgelijks hardop af, en werd ik teruggeworpen naar mijn eigen tienertijd. Jarenlang had ik twee vrienden, daarna drie. Bij die drie vrienden hield ik het, tot mijn eerste jaren in Amsterdam; pas in de horeca barstte dat hele sociale ding los.

Ik ging op de rand van N’s bed zitten en dacht na. Iemand die zijn sociale draai zocht en zich niet wilde bedienen van geleiders zoals voetbal, gamen en stoerdoen, maakte het zichzelf niet makkelijk. Bovenal leek hij op zoek naar iemand met wie hij op alle terreinen aansluiting zou vinden.

‘Niemand kan je alles geven,’ zei ik uiteindelijk. ‘Je moet een bestie bouwen uit stukjes van verschillende mensen. Iedereen heeft wel iets waarvan je blij wordt.’

Deze week gingen we naar de eindopvoering van N’s toneelgroep. We zagen vier stukken die door leerlingen waren bedacht en werden opgevoerd. Natuurlijk vonden we het stuk waarin N speelde het allerbeste. Na afloop dronken we een cola met onze man, die door zijn zusje A (8) de hele tijd met grote ogen werd bekeken.

‘Ik vond het stuk van jouw groep echt heel eng,’ zei A. ‘Vooral toen op het laatst, met die rode letters op de muur. Dat er zo Emily geschreven stond.’

Het was inderdaad een spannende voorstelling geweest, een zombie-verhaal met alles erop en eraan. Persoonsverwisseling, vermiste kinderen, you name it.

N knikte en leegde zijn glas, liet de ijsklontjes een voor een in zijn mond glijden en knarste ze kapot. Daarna sprong hij op en nam zijn zusje mee naar de silent disco waarmee de avond zou eindigen. Op de dansvloer werd hij door andere acteurs aangesproken, omhelsd. Ze gaven elkaar high-fives en riepen stukken toneeltekst over en weer.

Toen we op de fiets naar huis zaten praatte N honderduit over het maken van de voorstelling; de spanning, de ontlading, hoe ongelooflijk aardig en steunend iedereen vanavond was. Ik reed achter hem, hoorde het glimlachend aan. Het was warm in de stad en niemand had haast om thuis te komen.

Soms, dacht ik, gaat het ook helemaal vanzelf. Dat vinden van je eigen mensen.

Larousse 17

voor Olaf

In de documentaire Mein Liebster Feind van Werner Herzog zit een betoverende scène zoals je die alleen kunt zien in films van Herzog: het toeval hielp. De film draait om de acteur Klaus Kinski en maakt vooral duidelijk wat een onmogelijke man dat geweest moet zijn. Op zeker moment staat de camera aan en landt een vlinder op het gezicht van Kinski. En wat dan begint is een zeldzame, niet te regisseren liefdesdans tussen de vlinder en Kinski. Wat zegt die scène? Dat echte schoonheid zich niet regisseren laat, dat toeval van een betoverende schoonheid is. En de scène lijkt iets te zeggen dat verder geen mens beweert: de ‘liefde’ van de vlinder voor Kinski verheft hem boven de haat of het misprijzen van zijn medemensen. De vlinder weet het beter.

Als éen dier de bijkans onmogelijke taak op haar filigreinen vleugels torst om het menselijk concept van schoonheid te dragen, is het de vlinder. Door de lichtheid van dit wezen, de kleurigheid en de grilligheid van haar bewegingen. Wie schoonheid najaagt begrijpt een buitengewone fascinatie voor vlinders: ze zijn een beeld van… iets. In de Kaukasus in Georgië op een bergweidje zag ik eens tientallen onbekende vlindersoorten in een oogopslag. Een droom. Voor Nabokov waren ze dat, een symbool voor iets anders: de Russisch Amerikaans schrijver en lepidopterist joeg in Rusland, Amerika en later in Zwitserland met een netje niet alleen op vlinders maar bij uitbreiding op herinneringen en op schoonheid.

In William Leach’ Butterfly People An American Encounter with the Beauty of the World, toont de schrijver hoe ver dat kan gaan. Twee verzamelaars, Augustus Radcliffe Grote (1841 – 1903) en Herman Strecker (1836 – 1901) krijgen het of fascinerende wijze met elkaar aan de stok in 19^e eeuws Amerika.

‘De verandering begon op een dag in april 1873, toen Strecker het American Museum of Natural History bezocht om de vlinders te bekijken die Theodore Mead, de tijdelijke conservator insecten, had tentoongesteld. Strecker wilde met name de exemplaren zien die Grote onlangs aan het museum had geschonken, en twee insecten trokken zijn aandacht: een geel-zwarte koninginnenpage en een sphinxvlinder. Hij vertelde Mead dat beide exemplaren van hem waren en dat Mead ze aan hem moest geven. Ontsteld vroeg Mead aan Strecker om een ​​vriend – bij voorkeur Grote zelf – te laten bevestigen dat de insecten van Strecker waren. “Als je me een eeuwigdurende gunst wilt bewijzen,” verzocht Strecker Grote, “schrijf me dan een regel waarin je zegt dat ze van mij zijn, of schrijf een regeltje aan Mead waarin je hem vraagt ​​ze aan mij te geven, zodat hij me niet als bedrieger of erger nog afschildert.” In plaats daarvan schreef Grote iedereen – inclusief Streckers vrienden – dat Strecker een “dief” en een “leugenaar” was.’

Dit ontspoort volledig, leidt tot een levenslange vete en een voortdurend moddergooien. En wat hoe dan ook leidend is in deze omslag is de verslavende, verduisterende werking van schoonheid. De intense liefde voor iets wat zo mooi is dat het je verandert, je buiten jezelf brengt. Vlinders kunnen dat. Vlinders kunnen nog veel meer. In mijn familie –  zoals vast in vele – is de vlinder een symbool geworden voor een diep betreurde gestorvene. De korte sensatie van troost wanneer er een langsfladdert. Ook dat kunnen vlinders: een poort zijn naar daar waar je niet gaan kunt, een herinnering en een belofte ineen, een droeve schoonheid die in wezen toch steeds niet te vangen blijkt…

Was jij in vrolijke menigte een kind,
dan kun je het zeker niet bevatten,
hoe ik de dag ben gaan haten, blind:
als eeuwig vijandig gevaar in te schatten.
Ik voelde me zo vreemd en onbemind,
dat ik in bloesembleke meinachten zat en
alleen dan heimelijk geluk vind.

Overdag droeg ik de strakke ring
van laffe plicht, en al te vroom.
Maar ‘s avonds sloop ik uit die kring,
mijn raampje rammelde – als in een droom –
Men wist van niets. Een vlinder ging,
als verlangen op reis, niet meer in toom,
terwijl ze de sterren in verre tinteling
naar hun herkomst vroeg, zonder schroom.

R.M Rilke

Henry Charrière Papillon
William Leach Buterfly People An American Encounter with the Beauty of the World

Naar Larousse 18

Rob was mooi op tijd en ik besefte maar weer eens dat ik een man gebleken ben die punctualiteit waardeert. Vijftig worden – eenenvijftig worden – maakt een hoop dingen duidelijk. Ik houd van literatuur, muziek, koken, wijn, film en theater; ik houd niet van beeldende kunst en telaatkomers.

Waar ik helaas ook van houd is alles aan mezelf bevragen, en dus deed ik een intern rondje wat is er nou zo erg aan even op iemand wachten, sommige mensen hebben gewoon een andere klok; maar ze kunnen toch best rekening houden met het feit dat de rest van de wereld hun klok niet deelt, dat is toch wel de minste moeite; god waar erger ik me nou eigenlijk aan, dit is toch ook geen leven.

Veel tijd kreeg ik daar niet voor omdat Rob vanochtend in een uitstekend humeur was. Sinds hij zijn grenzen beter aangeeft lijkt hij een gelukkig mens; hij babbelde honderduit. Vandaag was mijn tweede begrafenis van de week – dit keer gingen we naar Edegem, waar de moeder van onze maat Ivo Victoria begraven zou worden.

In mijn wereld komt het heel zelden voor dat ik tweeënhalf uur met een vriend alleen ben zonder dat daarbij gedronken wordt. Onze neuzen stonden naar het zuiden en terwijl het asfalt onder ons doorgleed praatten we over bekenden, de relaties die we met hen hebben, wie daar wat in doet en wat daar de oorzaken en gevolgen van zijn. Aan Rob is een kien psycholoog verloren gegaan, aan mij niet omdat ik er feitelijk een ben, zij het met iets minder enthousiasme.

Natuurlijk waren we op weg naar Vlaanderen om Ivo bij te staan, om te laten zien dat Amsterdam ook daar in the house was. Maar als we heel eerlijk waren, en dat waren we natuurlijk, dan zagen we er ook naar uit om eindelijk te zien waar onze vriend is opgegroeid. Rob komt uit een onooglijk Noord-Hollands dorp en ik uit een onooglijk Brabants dorp, maar dat deed er nu niet toe: we gingen participerend veldwerk verrichten in Edegem, waarvan we geen helder idee hadden, wat ons alle ruimte voor speculatie bood.

Ik zag een kerk voor me, met een kroeg ernaast, op een kruising van zandwegen; als dat doet denken aan een Mississippi-bluesverhaal dan klopt die vibe volledig. Ivo deed altijd laatdunkend over zijn roots, maar wat verborg hij daarmee eigenlijk? We wisten van zijn tijd in de muziek – had hij voor zijn schrijverschap óók een pact met de Duivel gesloten? Vandaag zou er misschien een tipje van de sluier worden opgelicht.

Erdegem bleek een welvarende satelliet van Antwerpen met een aangename dorpskern en veel ruime huizen die ongetwijfeld villa’s werden genoemd. De kerk, waar we nét op tijd binnenkwamen omdat ik eerst naar de lokatie van de koffietafel was gereden die na de ceremonie zou volgen, was vrij modern en natuurlijk katholiek. Sinds de begrafenis van mijn grootouders was ik niet meer op zo’n old school uitvaart geweest. Vanwaar we zaten hadden we zicht op de achterhoofden van Paul en Leon, vandaag ook uit Amsterdam gekomen. Een heel eind meer naar voren zagen we dat van Ivo.

Ons maatje was een vijftiger die zijn stokoude moeder ging begraven, maar hij was ook een jongen die zijn moeke verloren had. Het gewicht van dat laatste zinsdeel leek hem de afgelopen dagen verbaasd te hebben. Ivo las een prachtig, grappig, ontroerend en kerkkritisch gedicht voor, waarvoor de jonge pastoor hem nadrukkelijk bedankte.

Rob en ik dachten dat er drie redenen konden zijn waarom hij Ivo als enige van de sprekers bedankte. 1. Meneer pastoor bedoelde het cynisch, wat ons onkerkelijk leek; 2. Meneer pastoor had het mooi gevonden, wat niet leek te rijmen met zijn geloof en functie; 3. Meneer pastoor zag in Ivo een waardig tegenstander – hij pakte de handschoen op, en die Victoria had hier het laatste nog niet over gehoord. We vroegen ons af of de wraak van meneer pastoor in dit leven of het hiernamaals voltrokken zou worden.

Nog even over de kerk. Ik vind het absurd dat een instantie het afscheid van je ouder kan kapen tot op het niveau dat ze negentig procent van de spreektijd pakken, in veel gevallen ook nog over een ‘parochiaan’ die ze niet of nauwelijks hebben gekend. Maar om in Ivo-taal te spreken: soit.

Er was veel liturgie, waarvan ik dwars werd. Staan-zitten-staan-zitten-staan; wanneer we stonden kneep ik Rob steeds lichtjes in zijn bil, erop hopend dat de misdienaar die zich achterin de kerk had opgesteld het zou zien. Kinderachtig. Zeker. De mensen konden hosties halen en een kruis aanraken als ze dat wilden, daarna werden we heengezonden naar de koffietafel in een uit natuursteen opgetrokken zalencomplex in het hartje van Edegem.

Onderweg deed de Amsterdamse delegatie de straat aan waar Ivo als jongen heeft gewoond, die zeer vergelijkbaar was met de straat waarin ikzelf opgroeide, inclusief de bouwperiode en stijl van de huizen. We maakten een foto van een vaagmoderne bruine villa. Paul overwoog om aan te bellen en een rondleiding te eisen of tenminste te vragen of de bewoners wisten welke Grote Schrijver in hun huis was opgegroeid. Daarop zou uiteraard een nee volgen, wat we dan in Amsterdam weer tegen Ivo konden gebruiken.

De koffietafel bleek meerdere tafels waaraan je kon plaatsnemen en belegde broodjes kreeg. Ook meneer pastoor liep rond, nog net niet glimmend van trots, nu en dan aangeschoten door de meer katholieke van Ivo’s familieleden. Ik stelde me een leven voor in dienst van de parochie. Hetzelfde gekonkel als bij de provinciale voetbalclub, maar dan met de kerk als kantine en Onzelieveheer als scorebord. Nooit eerder had ik me de hel zo vlammend ingebeeld.

Een halfuur later reden Rob en ik terug naar huis. Het was druk op de weg en alles duurde nog veel langer dan in de ochtendspits, maar toen we weer in Amsterdam waren bleek dat we allebei genoten hadden van de rit, van die paar uur samen zonder afleiding.

We waren drie kwartier later terug dan we gewild hadden, maar daar zaten we totaal niet mee.