Geen Azoren voor ons dit jaar. Geen Horta, mijn tweede thuis, maar door, door naar jou. We zijn nu al vijf weken op de oceaan, we hebben in die tijd drie keer een ander schip gezien, aan de horizon in de verte, en verder alleen maar golven, prachtige luchten en zo nu en dan een zeevogel.

Vorige week nam ik het besluit om niet Horta in te zeilen voor water en voedsel. We konden sowieso niet op de kant en ze konden ons niet naar binnen slepen vanwege het virus.  Ik heb nu de hoop dat we met de heersende winden snel in het Kanaal kunnen raken.

Vijf jaar geleden brak ik een kies onderweg op zee naar de Caribbean. Op de eilanden daar werden op de meest vreemde plekken noodvullingen ingezet, in sloppenwijken zat ik in provisorische tandartsstoelen. Maar de vullingen vielen er allemaal binnen een paar dagen weer uit. Totdat ik op de Azoren kwam en ik een tandarts vond die ook nog groot fan van de Beatles bleek te zijn. Hij liet mij tijdens de operatie al zijn collectors items zien. Nadat hij klaar was met zijn vullingen dronken we zijn in de achtertuin gemaakte wijn. Ik was nog half verdoofd maar liggend in zijn tandartsstoel prees ik de smaak van zijn grote flessen zonder etiket. Omdat ik al zeilend toch elk jaar Horta aan doe besloten we ergens tijdens de tweede fles dat hij mijn vaste tandarts moest worden. Na een operatie van tweeënhalf uur kreeg ik de rekening van tweeëndertig euro. Eenmaal buiten ging ik op een van de mooie stille pleintjes van Horta zitten en schreef het volgende gedicht.

Bomberos voluntarios do Faial

Ik zal je vertellen dat de mieren
weer rond mijn blote voeten lopen
schijnbaar zonder richting lopen ze
Dat de vliegen zitten te zonnen
op de kleine witte steentjes
van de straten van Horta

En hoor je dat?
Vogels in de bomen
die heb ik lang niet gehoord
Vrouwen zitten op rode bankjes
auto’s rijden rond met dezelfde
schijnbare richtingloosheid
als de mieren

Weer land onder mijn voeten
mannen lopen met ladders
er is hier ook te klussen
midden op de oceaan
Horta wordt opgeknapt
wordt steeds minder verlopen

Tegenover me een brandweerkazerne
de deuren wagenwijd open
de glimmende wagens
mogen best gezien worden
Daarboven wonen ze
kijken ze soms tussen de gordijnen door:
de brandweermannen van Horta

Lente in Horta
elk jaar denk ik weer
Hier zou ik willen overwinteren
Overwinteren als vrijwillige brandweerman op Faial

Maar dit jaar geen tandarts, geen mieren en geen land onder onze voeten hier midden op de oceaan. We hebben oostelijke wind en koersen noord naar de Zuidkust van Ierland. Het wordt elke dag kouder en de gespreksstof raakt op. Waar ik normaal vanuit de kapiteinshut alle nachtelijke gesprekken en het gelach rond het roer kan verstaan, is het steeds stiller aan het worden. Het oceaanzwijgen, er valt niet zo veel meer te vertellen. Jullie hebben in Europa al wekenlang mooi weer: een steady hogedrukgebied hangt boven Engeland. Voor ons betekent dat oostenwinden: het zal nog een hele klus worden om daar tegenin te kruisen naar huis toe. Het voedselpatroon wordt steeds eentoniger. Nog een week en er is alleen nog maar rijst en pap te eten. Water hebben we nog genoeg, maar ik vrees dat we binnenkort te weinig gas over hebben. Ik maakte de fout om het gasverbruik te berekenen in de Caribische temperaturen. Nu het buiten kouder wordt gebruiken we bijna de dubbele hoeveelheden en we hebben nog maar een paar flessen over. Laat de wind draaien en we zijn zo thuis, anders moeten we misschien wel Ierland of Engeland in om te paaien. Alle liefs van jouw eenzame kapitein, nu zelfs ’s nachts slapende in een wollen trui.  

Het moet maar eens afgelopen zijn met vieze oude mannetjes zoals ik. Als je een lied zingt, of een tekst voordraagt, kun je beter je buik wat intrekken, en goed staan. Laag in je buik, lager. Mag ik even met mijn handen laten zien waar precies, bij een vrouwelijke schrijver?

Er is een oud maar wel fascinerend cliché dat schrijven over film net zoiets zou zijn als dansen over schilderkunst. Of toneelspelen over muziek. En dat zou dan moeten betekenen dat het niet kan. Zal ik doorgaan met iets schrijven over een heel goede documentaire? Maar ik heb wel boeiende boeken over architectuur (schrijven over bouwen: Ayn Rand, the Fountainhead) gelezen, en muziek over schilderkunst (Moessorgski) gehoord, of poëzie over muziek gelezen (Erik Menkveld) Boeken over film (Vorig jaar in marienbad van Alain Robbe-Grillet.)

Wat misschien nog wel interessanter is, zijn kunstvormen die over zichzelf aan. Poëzie over poëzie is weliswaar een niche, maar een waar ik zeer gevoelig voor ben. En ook muziek over muziek kan geweldig zijn, kan ‘Sound the trumpet’ van Purcell daarvoor doorgaan?

Sound, sound, sound the trumpet, sound the trumpet,
sound the trumpet till around,
You make the list’ning shores rebound.
On the sprightly hautboy play
All the instruments of joy
That skillful numbers can employ,
To celebrate the glories of this day.

Wat is aan die transparantie nou zou mooi? Als Shakespeare in zijn sonnetten verwijst naar de gedichten zelf krijg je als lezer haast een spiegel voor gehouden ‘So long as men can breathe, or eyes can see, So long lives this, and this gives life to thee.’ Door deze kunstgreep van dat ‘this’, het gedicht zelf, aan het einde van het beroemde achttiende sonnet, ben ik nu aan het bijdragen aan het voortleven van de daar aangesprokene, ik ben deel ervan. Het gedicht schijnt door mij heen.

In zeker zin is dat ook wat er gebeurt in de geweldige documentaire De Hoofdpersoon van Judith de Leeuw. Transparanter kan het bijna niet: we volgen een regisseur en een actrice die samen een stuk instuderen dat over machtsmisbruik en ongewenste intimiteiten gaat. De regisseur is Ruut Weissman, de actrice Harriët Stroet. De eerste is beschuldigd van juist deze zaken, de tweede maakte als slachtoffer iets dergelijks mee. Het is werkelijk een geniale gedachte Van Leeuwen geweest: hoe kun je begrijpen wat er in dergelijke #metoo achtige situaties precies gebeurt? Door een regisseur een tekst te laten regisseren die gaat over machtsmisbruik en ongewenste intimiteit. Dan kunnen we het zien, maar we zien heel veel meer.

Als kijker kijk je naar een duizelingwekkende hoeveelheid kwesties tegelijkertijd: hoe brengt een documentairemaker het maakproces van een monoloog in beeld, de kwesties die spelen bij regie, hoe regisseer je, heeft macht daarmee te maken? Realiseert Weissman zich steeds dat het ook over hem gaat? Ja, hij is bepaald niet gek, dus dat realiseert hij zich. Maar niet steeds. Van Leeuwen heeft een constructie bedacht waarin Weissman zichzelf laag voor laag afpelt. Je gaat heel diep in de ziel van deze aardige, rottige, sympathieke, hufterige, knappe, lelijke, getalenteerde, gemakzuchtige man kijken. Je denkt dingen te zien die hij niet snapt, maar zeker weten kun je dat niet. Ook hij is transparant: je kijkt door hem heen naar jezelf.

Voor mij zijn er twee hoogtepunten in dit procedé, al is de grote kracht vooral dat je er dagen mee blijft rondlopen. Aan het einde weet Weissman dat hij nog iets moet zeggen, dat heeft de regisseuse die hem regisseert met hem afgesproken: hij moet zeggen dat het maar afgelopen moet zijn met mannetjes als hij. Maar het feit dat hij dat gewillig tot drie keer toe, steeds iets anders zegt maakt zo duidelijk dat waar hij oprecht lijkt, hij toch steeds geregisseerd is. Er is een gebied dat niet transparant is, wordt hiermee getoond: letterlijk dat wij niet weten wat ze onderling precies afspraken. Uiteindelijk kunnen we deze man niet helemaal kennen, maar we zijn heel veel verder gekomen dan met alleen beschuldigingen. En we hebben ook ondervonden hoe het kan zijn te werken met zo’n man, en zijn gevaarlijke combinatie van charme en diepe kwetsuren, zijn onontwarbare behoefte zowel goede kunst te maken als aan zijn dierlijke instincten tegemoet te komen.

De tweede is aan het einde de voorstelling zelf, waar Harriët Stroet gloedvol speelt en Weissman onder de indruk naar ‘zijn’ creatie kijkt: Je ziet aan hoe hij kijkt dat hij geniet, van de kunst die hij ziet en daarmee is hij blind geraakt voor de inhoud ervan. Maar hij lijkt ook blind voor de kwaliteiten van de actrice, hij ziet alleen zichzelf. Dergelijke subtiliteiten maken deze documentaire een meesterwerk, van alle kanten. Ik heb in tijden niet zo’n geweldig doordachte documentaire gezien.

Het regende natuurlijk. Fotograaf Eva zou iets eerder komen dan mijn gast, met wie ik een Moskovische tulband wilde bakken voor de krant. Omdat ik nog nooit een Moskovische tulband had gebakken, maakte ik er vast een. Een kleine.

Ik sloeg eiwit tot pieken met suiker, sloeg eigelen wit. Tegen mijn voorkeur in had ik rozijnen geweld in witte wijn, gekonfijt fruit gekocht. De tulband is tenslotte de prostituee onder de cakes. Ik zou niet stoppen bij die toevoegingen, wilde ook een sabayon tikken om die er overheen te gutsen.

Wie veel bakt weet dat je snel moet werken, er moet lucht worden bewaard, en tijd is de vijand van de luchtigheid.

De parallellen met het leven vliegen je om de oren, hier.

Je haast je bij het mengen van je beslag, bij het aanbrengen van lagen. Het moet koud blijven, allemaal. Dan gaat je kind na al dat werk – die stress – de oven in. Ik kan het nooit laten mijn handen op te houden voor die gesloten ovendeur. Loslaten, is het. Vertrouwen. Een vorm van overgave die gedragen wordt door hoop.

Eva kwam binnen. Natuurlijk kon ze dat omdat ik open had gedaan, maar dat snap je. Ze heeft de sleutel niet.

Eva had sobrasada en een stuk manchego meegenomen. Ik zou haar zo een sleutel geven.

Toen mijn oventijd erop zat opende ik de deur en prikte in het buikzachte, opgeschrokken deeg. Mijn mesje kwam er brandschoon uit. Ik zuchtte, trok de vorm met wat onvaste handen naar me toe en plaatste hem op de werkbank. Nu moest ik wachten, en toonde zich de tweede manier waarop de tijd in de patisserie de vijand is.

Het storten van gebak kun je zien als een poging een domino-record te breken. Maanden werk, een dikke stapel facturen, stagiaires met beurse vingers van het steentjeszetten en dan, opeens en veel te snel, dat duwtje tegen die eerste domino.

Mijn cake hield zich geweldig, en ik onderdrukte ternauwernood een even kinderlijk als oubollig Joechei! Een man moet zijn successen ownen.

Loom als dons viel het poeder op de geribde zijden van mijn cake, en zó betoverend, zó hallucinatoir was dit dalen, dat de kijker na verloop van tijd ervoer dat de suikerdeeltjes als zoete rook opstegen.

Beeld: Eva Plevier voor Het Parool