Stalin is een van de grootste mannen van de vorige eeuw. Hij was zéér goed. Heeft zijn land gered, de oorlog gewonnen, de nazi’s verslagen en het communisme op de kaart gezet. De Revolutie gered. Daarbij was hij knap en vriendelijk.
Er zijn weinig dingen die een hartgrondiger knoop in je maag en in je hoofd teweegbrengen dan een halfuur nadat je Young Stalin van Simon Sebag Montefiore hebt uitgelezen het Stalin Museum in Gori, Georgië binnenwandelen, zoals ik anderhalve week geleden deed. Je kunt alles duiden wat je ziet, maar het perspectief is volledig gekanteld.
Het boek is een adequate biografie van een actief misdadigertje met een goed hoofd, een rotjeugd, een gewetenloos idealisme en van jongs af aan de gewoonte over lijken te gaan.
Het museum haalt het mausoleum van Lenin in Moskou en Ho Chi Minh in Vietnam links in. In een volledig leeg museum wordt de hagiografie geschreven van de Grote Zoon van Gori, die goedheid aan daadkracht paarde. In het gehele museum valt geen onvertogen woord over de man die miljoenen mensen vermoordde, over de kling joeg, in de zuiveringen in de jaren ’30 in Rusland kunstenaars en schrijvers liet ombrengen, nabije vrienden naar de goelag stuurde en partijgenoten van het eerste uur op duizenden kilometers afstand nog niet najagen.
In Montefiores biografie lezen we dat de bankrover die Stalin ook was een belezen jongen is, een slimme student. Dat hij door zijn vader die een groot drankprobleem had geslagen werd en door zijn moeder op handen gedragen. Dat hij een reeks liefdes achterliet, kinderen, dat hij een uitstekende professionele zangstem had en op het seminarie voor priester studeerde. Dat ze daar liever Het kapitaal van Karl Marx lazen en dat het zo allemaal begon: een gauwdief die kapitaal van de bank roofde om er Lenin’s beweging mee te financieren.
Maar Georgië laat zich haar Grote Zoon niet ontnemen! Het museum jubelt. Wat fascineert aan een propagandaplaat als hierboven is de compositie die heel veel gewone mensen als planeten om de Zon Die Stalin Is laat draaien. En hoe amicaal Hij met deze goede lieden omgaat.
In Georgië, een oase van natuur, schitterend hooggebergte met sneeuwbedekte toppen, goed eten en prachtige wijnen zullen de gestaalde kaders van de communistische partij plezierige dagen hebben doorgebracht. Het is een schitterende land. Het dorp van Stalin, Gori ligt fraai in een dal, ingeklemd tussen de gebergten ten zuiden en noorden. Op de burcht die boven het stadje uittorent zal Stalin verlangend naar het noorden gekeken hebben, daar waar zijn toekomst lag en waar hij miljoenen mensen zou vermoorden voor… ja voor wat eigenlijk?
Omdat ze hem in de weg stonden. Een biografie en een museum verder, ben ik verder dan ooit verwijderd van begrip van wie deze man was.
——-
Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot. Hier een stukje op dit blog over de zuiveringen. En lees vooral Marc Jansens De toekomst die nooit kwam. Hoe Rusland worstelt met zijn verleden.
