Ik durf het nu wel hardop te zeggen: heimwee heeft met de plaats waar je vandaan komt bar weinig te maken. Heimwee is een terugverlangen naar jezelf. Naar de vanzelfsprekendheid waarmee je door de straten fietste en vragen niet verbonden werden met de plek waar je je bevond. Hier voert elk onbehagen onmiddellijk naar de emigratie; wat als? kunnen wij? kan ik? Wie heimwee heeft krijgt er telkens vragen bij.
Ik was gewaarschuwd, maar ik meende zeker te weten dat waarschuwingen aan mij niet waren besteed. Al snel zou ik iets nieuws over mezelf te weten komen. ‘Ik lees,’ verklaarde ik vooreerst nogal pedant, ‘ik voel me nergens een vreemdeling’ – indachtig de regels van Curzio Malaparte [1] over Rossellini: “ Hij ( Rossellini) maakt films. Hij voelt zich nergens een vreemdeling. Film is het vaderland van de vreemdelingen”.
Bovenstaande regels las ik in Madrid; ik herinner me van bijna elk boek op welke plek ik het las en zo krijgen deze plekken achteraf een intenser tint. Met de gedachten aan mijn favoriete roman: De Engelse patiënt van Michael Ondaatje, buitelen alledaagse maar daardoor niet minder dierbare herinneringen, mijn geheugen binnen. Een kurken vloer, een paar schoenen naast me op de grond, de geluiden van de buurman die zijn deur afsluit om naar zijn werk te gaan. Een boek herlezen lijkt in meerdere opzichten op een thuiskomst, bij het lezen van vertrouwde zinnen doemen er tevens bekende kamers op. Er klinkt muziek. Niet zo gek, want Ondaatje schrijft zoals een jazzmuzikant speelt, meer dan eens verandert hij van ritme, hij verlegt de loop van zijn zinnen, vaak er middenin. Doordat er zoveel klank in zijn taal zit houden romans als Op weg naar stilte en De verzamelde werken van Billy the Kid nooit op te verrassen. Wellicht moet ik in mijn Spaanse huis Ondaatje nogmaals lezen. Weggaan en dan terugkeren.
Cees Nooteboom nam de grootst mogelijke omweg naar Santiago, blijmoedig bereed hij talloze zijwegen, ook hij verlegde zijn route, liet de auto staan en wandelde, kuierde in het lage gras. Telkens stelde hij zijn aankomst uit, verliefd als hij was op de reis zelf. Wij arriveerden zo razendsnel vanuit Ooit, dat je gerust kunt stellen dat de reis werd overgeslagen. Wat ik nodig heb is een uitgestelde aankomst. Er moet nog worden gedwaald – ruimte genoeg hier. In de tussentijd staar ik naar de rotsen langs de kust. Mediterraan licht is alleen zacht in de vroege ochtend en avond. Om zes uur ‘s morgens lijkt de lucht van gloeiende as en als de zon eenmaal brandt moeten de luiken voor de ramen worden gesloten. ‘s Avonds kleuren de rotsen geel, de kleur van gedroogd stro. Buiten staat mijn echtgenoot op het terras, hij fluit een deuntje dat me bekend voorkomt. Kinderstemmen stijgen op van de speelplaats voor ons appartementengebouw. Ik draai me om en neem De Engelse patiënt uit de boekenkast. Er is een weersverandering op komst. Nog voor ik het boek heb opengeslagen fluister ik die eerste geliefde zinnen.
[1] Curzio Malaparte Dagboek van een vreemdeling in Parijs Privé-domein nr.279 Uitgeverij de Arbeiderspers 2014
foto: Jildiz Kaptein
Lia Tilon (1965) debuteerde in 2002 met de roman Huizen van papier bij Uitgeverij De Arbeiderspers. In 2012 publiceerde Uitgeverij Cossee haar roman Zielhond, in 2017 gevolgd door Archivaris van de wereld. Tilon schrijft romans en korte verhalen. Zij blogt over emigratie en de vraag wat heimwee is. Is heimwee wel verbonden met een plek in je leven, of aan het gevoel dat je had toen je je op die plek bevond? En maakt het wat uit?
