Toen ik zestien was kwam de film What the bleep do we know? uit. Mijn moeder was er helemaal weg van. Ze heeft een zwak voor spirituele interpretaties van het leven, en deze film, met z’n belofte dat de wereld plooibaar was en onze wil tegemoetkwam als je maar hard genoeg ‘wilde’ paste precies in haar wereldbeeld. Ik geef toe, ook ik vond het een hele spannende gedachte dat je met je geest invloed uit kon oefenen op de wereld. Dat als je maar genoeg in iets geloofde, het bewaarheid werd. Ik richtte mijn aandacht op het manifesteren van een heel knap meisje, dat dan mijn vriendinnetje kon worden. Nu, twaalf jaar later, moet ik toegeven dat het heeft gewerkt. Ik heb een vriendin. Ze is ontzettend knap. Wie weet hoe dat was gegaan als ik die film niet had gezien?

Wat mijn moeder betreft… vooral het verhaal over de onzichtbaarheid van Columbus raakte haar. Columbus, zo werd in de film verteld, had met zijn schip de kust van Zuid-Amerika bereikt, maar het schip was onzichtbaar voor de inboorlingen die aan die kust leefden. Ze wisten niet wat een schip was en omdat zoiets in hun wereld niet bestond, konden ze het niet zien. Het schip was er gewoon niet. Columbus was er gewoon niet. Het was een gewone dag aan strand.

Mijn moeder vroeg zich af: zijn er dingen die wij niet zien, omdat we denken dat ze niet bestaan? Zijn de dingen die wij zien er alleen omdat we nou eenmaal in ze geloven? De film riep zo veel vragen op over hoe de wereld in elkaar zat en wat de relatie tussen onze waarneming en die wereld was. Ze kon er niet meer over ophouden en we voerden lange discussies, over hallucinaties, schoonheid in de kunst en dat mijn rood misschien wel haar groen was…

Dit spectrum aan onderwerpen, weet ik nu, komt aan bod in twee takken van de filosofie, de epistemologie en de esthetica. In dat eerste gaat het vooral om de vraag hoe wij kennis van de buitenwereld kunnen verkrijgen, maar soms ook breder, hoe we kennis überhaupt verkrijgen. Als je een som uitrekent en het antwoord hebt, wat is er dan gebeurd? Eerst wist je het antwoord niet en daarna wel… Hoe kan dat? De tweede tak, de esthetica, gaat over kunst. Wat is kunst? Wat is schoonheid en wat is de verhouding tussen mens en kunstwerk?

‘Aisthesis’, uit het Oudgrieks, betekent zoveel als zintuiglijke waarneming. De eerste theorieën in de esthetica gingen dan ook niet zo zeer over kunst, over plezierige waarneming, maar over waarneming an sich. Hoe werkt zintuiglijkheid? De zon schijnt, het licht valt in de zeilen van Columbus, maar de Indianen zien het niet. Zien ze iets anders? Donderwolken? Een school vissen? Wat zien ze?

Inmiddels heb ik mijn twijfels bij het verhaal over Columbus en de indianen. Het is te mooi om waar te zijn. Het is een indianenverhaal. Ik vermoed dat die Indianen wel degelijk iets zagen, maar dat zij eenvoudigweg niet konden plaatsen wat dat was. Een voorbeeld daarvan is de zwart-witfoto bij deze blog. Tijdens mijn studie kreeg ik deze voor ogen en ik heb me er dagenlang over gebogen, tevergeefs. Ik zag de foto wel, en ik zag wel dat er iets op stond, maar ik kon niet zien wat het was, tot iemand het aan me vertelde. Toen verscheen er ineens, in een Gestalt-switch, iets op de foto, wat er eerst niet was geweest. Het gebeurde voor mijn ogen, alsof het magie was.