‘Je gaat niet dood omdat je bent geboren, of omdat je hebt geleefd, of van ouderdom. Je gaat aan iets dood.’, schreef Simone de Beauvoir in Een zachte dood (1964), een persoonlijk relaas over het langzame sterven van haar moeder, die aan kanker leed.
Anno 2018 spreekt een groeiende minderheid wetenschappers en denkers openlijk over het ouderdomsproces een te kraken biologische code. Wat als verouderding een aandoening is? Geen 100% dodelijke multi-systeemziekte, maar een te genezen lichaamskwaal?
Met de toenemende vergrijzing is verouderingsonderzoek in een stroomversnelling terecht gekomen. Onderzoekers, overheden en het bedrijfsleven realiseren zich dat als je de veroudering kunt vertragen, je het risico op ouderdomsziekten als hart- en vaatziekten en Alzheimer, en de bijbehorende maatschappelijke kosten, drastisch kunt verlagen. Innovatie-hotspot Sillicon Valley heeft Magere Hein de oorlog verklaard. Biotech bedrijven als Calicox en Google Ventures pompen jaarlijks miljarden in onderzoek naar levensverlenging en het herschrijven van onze biologische software.
Door een innovatieslag op het gebied van de biotechnologie zijn ingrepen op cel- en dna-niveau realiteit geworden. Met het equivalent van moleculaire pincetten is het mogelijk individuele cellen en genen te bewerken. De nieuw ontwikkelde immunotherapie, die effectief gericht is op het elimineren van kankercellen, is hiervan een voorbeeld. De breekhamer-aanpak van chemotherapie, die ook gezonde cellen beschadigt, lijkt zijn langste tijd te hebben gehad.
In laboratoria is inmiddels succesvol geëxperimenteerd met medicatie die inwerkt op het zogeheten epigenoom, de energiecentrales van de cellen, en deze verjongt. Harvard doet onderzoek naar stoffen die de lysosomen – de verbrandingsovens van onze cellen die steeds slechter functioneren naarmate we ouder worden – een opknapbeurt geven. Verjongingskuren door gentherapie, waarbij de telomeren – de uiteinden van onze chromosomen die bij iedere celdeling korter worden tot ze niet meer kunnen delen en de cellen afsterven – verlengd worden, zijn geen science fiction maar science fact.
Als ons lichaam een nanomachine is die op moleculair niveau beïnvloedt kan worden, zijn de hersenen geen uitzondering. Het behandelen van dementie en Alzheimer is hierbij een speerpunt. Een hoopvolle ontwikkeling op dit gebied is optogenetica, een methode die met licht individuele neuronen in de hersenen aan en uitzet. Op deze manier is het mogelijk specifieke herinneringen te wissen of juist te activeren. Theoretisch gezien zijn we een paar stappen verwijderd van het kopiëren en opslaan van individuele herinneringen en deze te reproduceren in een digitale omgeving.
De Black Mirror aflevering ‘San Junipero’, bekroond met twee Emmy’s, schotelt de kijker een toekomst utopie voor waarin mens en technologie een hemel op aarde creëren. Stel je bent oud en grijs en je leeft in een bejaardentehuis. Er is een therapeutisch systeem ontwikkelt dat helpt tegen Alzheimer. Het San Janipero systeem, een zogenaamde immersieve nostalgietherapie, die je onderdompelt in herinneringen. Je plaatst een microchip op je slaap. De software sluit aan op de microgolven in je hersenen. Je drukt op een afstandsbediening en sluit je ogen.
Je belandt in een virtuele wereld die niet van de echte te onderscheiden is. In deze wereld ben je niet gebonden aan de lichamelijke beperkingen van je oude dag. Je bent een jongere verzie van jezelf. Je woont in een stadje aan de kust waar het altijd mooi weer is. Iedere zaterdag ga je uit in de plaatselijke discotheek. Je danst op de favoriete muziek uit het favoriete jaar van je jeugd. Kies je 2002, dan draait de dj Can’t get you out of my head van Kylie Minogue. Kies je 1984, dan dans je op Heaven is a place on earth van Belinda Carlisle met getoupeerd haar, beenwarmers en brede schoudervulling.
In de digitale wereld van San Junipero is de geuploade versie van jezelf onsterfelijk. Sla je je vuist door een spiegel dan blijft je huid heel. Bloed blijft achterwege. De barst in de spiegel verdwijnt. Niets is echt. Maar het is wel een echte ervaring. Het zand tussen je tenen voelt echt. Je gevoelens, gedachten en sensaties doen niet onder aan die van de echte wereld.
Zolang je nog leeft, mag je van de bejaardenhuisverzorgers alleen tijdelijk in San Janipero verblijven. Vijf uur lang, op zaterdagavond van 19.00 tot klokslag middernacht. Een overdosis is schadelijk voor je hersenen. Je zou gaan dissociëren. Je geest zou zich loskoppelen van je lichaam. Je zou letterlijk gek worden.
Maar als je lichaam sterft van ouderdom heb je daar geen last meer van. Dan maak je permanent de oversteek naar cyberspace. In een opslagruimte van het biotechbedrijf dat het San Junipero systeem ontwikkelde, wordt je microchip door een robot aangesloten op een supercomputer. Er is geen sprake van sterven in de oude zin, maar van voorgoed “oversteken” naar de cloud.
En mogelijk ontmoet je iemand op de dansvloer die je hart steelt. Iemand die je in het echte leven nooit hebt gekend. Iemand die in het echte leven net als jij gestorven is. Iemand met wie je in San Junipero een nieuwe toekomst opbouwt.
Julien Ignacio (1969) is schrijver en blogger. Hij is redacteur van Tirade en publiceerde theaterstukken en korte verhalen. Bij Van Oorschot verscheen in september zijn debuutroman Kus.
