Mijn kamer van afzondering

Vandaag had ik ineens trek in dat typisch Hollandse-Chinese voedsel, dat in Amsterdam precies hetzelfde smaakt als in Eindhoven of in Franeker. Met kloepoek en sambal bij. Pure nostalgie. Die grote plakken ham erin, een gebakken rubberei, die plastic bakken in dat grijs-witte papier verpakt.
Chinees, en live-concerten in Paradiso en De Melkweg. Af en toe kijk ik op de sites. The War on Drugs, Beirut, ik had ze graag willen zien. Hier komen nu en dan wat uitgemolken mega-acts voorbij, wat R&B (maar dan weer geen Prince). Kylie Minogue en Neil Diamond waren hier onlangs voor een paar concerten. En eind dit jaar treedt Coldplay op – slaan we maar over. Kings of Leon ook. De Radioheads, Bon Ivers, DM Stiths en Antony and the Johnsons van deze wereld moet je maar downloaden. Het is een kleine prijs voor het leven hier.
Wel binnenkort in dit theater: enkele ‘Hollandse Legendes’, onder de titel ‘Goue Stemme in Konsert’, begin september: “Onthou weer die dae toe jy verlief geraak het op die mooiste melodieë van Pussycat. Herleef die gesinsvakansies by Hartenbos met liedjies van BZN op die langpad. Koester die sorgvrye herinneringe van langarmdans op George Baker se treffers [hits]. Dit sal niks minder as ’n nostalgiese reis wees nie en die wêreldklasorkes van Nederland sal beslis bydra tot die betowering van ’n aand saam met lewende legendes! ’n Spesiale versamelalbum van EMI met die goue treffers sal in Augustus op die winkelrakke beskikbaar wees.’ Tijd voor de Jeugd van Tegenwoordig om eens langs te komen.
leroux-etienne-8Het schrikbarende vermaak dat die avond van Hollandse meesters belooft, vormt een stevig contrast met een van de grootste romans uit de Afrikaanse canon, Sewe dae by die Silbersteins (1962) van de excentrieke en charismatische Etienne Leroux (1922-1989). Ik lees het boek nu voor de vierde keer. Er is ooit een vertaling verschenen in Nederland, maar het zou eens opnieuw moeten worden opgepakt. Je kunt de roman een kruising noemen tussen het proza en de poëtica van Michel Houellebecq, W.F. Hermans en Jorge Luis Borges.
Sewe dae by die Silbersteins is het verhaal van een wat naïeve jongeman, Henry de Goede, die in zeven dagen wordt ingewijd op de boerderij van zijn aanstaande schoonfamilie, de familie Silberstein, die in het bezit is van een enorm landgoed, genaamd ‘Welgevonden’. Henry’s verloofde Salome blijft echter de onzichtbare factor; ze is voortdurend aanwezig, en tegelijkertijd onzichtbaar. Een boerenroman op LSD, decadent als de films van Visconti. Uiterst erudiet, ironisch, grotesk, geëngageerd, Jungiaans, krankzinnig, hallucinant. Geen ‘sorgvrye herinnering’ of ‘nostalgiese reis’. Sewe dae by die Silbersteins verbeeldt het belang van initiatie, en de waanzin van regels en rituelen die van een groep mensen een samenleving maakt. Een samenleving die ook plek moet bieden aan de zwarte ijsbeer in ons allen.
De roman barst van de klassieke scènes, maar onderstaande is een van mijn favoriete. Jock Silberstein leidt zijn aanstaande schoonzoon naar een soort machinekamer. De scène groeit uit tot een metafoor voor de zondige, doodeenzame mens, voor de schittering van het sublieme en de zuivering van de geest. Een primordiaal toneel met een innerlijke wedergeboorte als uitkomst.
Even terzijde: volgens mij is dat Afrikaans zo moeilijk niet. De sleutel is vaak: hardop lezen. Klankmatig kom je er dan wel uit, met een paar kleine regieaanwijzingen. Zo klinkt de ‘y’ als de Nederlandse ‘ij’, en staat er ‘een’, dan spreek je dat uit als ‘één’ (het Nederlandse lidwoord ‘een’ wordt in het Afrikaans als ‘’n’ geschreven); ‘hê’ klinkt als het Nederlandse ‘hè’, en ‘oë’ (‘ogen’) spreek je uit als ‘oowuh’. ‘Dis’ is een samentrekking van ‘dit is’, ‘teen’ spreek je uit als ‘tiejun’ en betekent ‘tegen’. ‘Du op’ is zoiets ‘komt naar boven’. ‘Soos’ is ‘zoals’.
Het was even tikken, maar nog een dag of zeven en mijn blogtijd zit er op. En dit wilde ik nog wel even kwijt.

Jock loop voor tot in ’n kamertjie wat van kant tot kant met koperpype bevleg is. Hy trek ’n deurtjie agter hom toe en ’n kliniese stilte heers in die vertrekkie. Hy kyk na Henry, beduie vir hom iets met sy vinger, en draai meteens ’n kraan oop. ’n Helse stoomgesuis vul die vertrek sodat alle ander geluide uitgewis word. Eenkant in die hoek staan ’n ysterhamer. Jock tel dit op en slaan met kragtige hale teen ’n stuk staal sodat die hamer met blitsvinnige protes terugspring terwyl die spiere in sy arms swel om die yster te tem. Maar daar is geen geluid behalwe die gesuis nie. In uitbundige vervoering spring Jock op en af, smyt die hamer weg, skop teen die mure, slaan met sy vuiste teen die pype – en daar is steeds geen geluid nie behalwe die oorheersende stoom wat op eie manier, namate hulle daaraan gewoond raak, ’n stilte van sy eie skep.
Nou draai Jock die stoomkraan toe en opeens kom sy stem duidelik en helder tot Henry.
“Dit is my kamer van afsondering,” sê hy. “In hierdie gedruis is die volkome stilte.” Hy vat dringend aan Henry se arm en trek hom nader, sy een hand op die kraan, sy stem in vervoering onder die aanslag van sy besondere verdowingsmiddel. “Gee jy om om mee te doen? Sodra ek die kraan aandraai, wil ek hê dat jy so hard skree as wat jy kan. Vloek, laster en huil soos jy wil – protesteer hardop soos jy alleen ander tye in jou gedagtes kan protesteer, beskerm soos Job jou onverdiende menslike lot, want hier praat jy direk tot jou Skepper; niemand anders kan jou hoor nie.” Sy oë is spierwit met die blink lig van fanatisme. “Hier is jy alleen soos jy nog nooit alleen was nie, maar dis nie die impotente stem van jou gedagtes nie, dis die volle, liggaamlike stem wat skreeu teenoor die Heelal; dis jy self in volle beheer van jou sintuie; dis jy, Job, wat van vooraf die vraag teen die Almag uitbulder. Dis jou reg, as mens, om met alles in jou vermoë jou protes aan te teken in die tussenwêreld van stilte wat nie stilte is nie.”
wynplaasHy draai die kraan meteens oop, die stoomgesuis oorweldig alles, verdoof alle ander geluide en gaan oor tot die nuwe stilte wat uit die eenklank gebore word. Dis net Jock se mond wat oop en toe gaan. Henry kan die are in sy nek sien swel – sy magtige bors wat dein met die krag van sy onhoorbare krete. Sy oë is na die dak gehef, sy arms gekrom in die lug, sy hele liggaam sidderend in die geluidlose ontboeseming. Vir die eerste ruk is Henry verslae voor hierdie sonderlinge bieg, dan begin iets in homself ontwaak, in hierdie oorverdowende stilte – ’n gevoel van ganse alleenheid, asof hy in ʼn verlate landskap staan, in die eensaamheid van die wildernis, en in die afsondering van diep binne hom die oerkreet opwel, die verlange, die ontketende protes teen die magteloosheid, die weeklag van sy verlatenheid, die vrye, gans ander formulering van sy diepste begeertes, die ontlediging van sy hart self. Hy voel ʼn klammigheid op sy wange en besef dat dit trane is. Hy vee hulle met sy hand af en ontdek in die proses dat sy mond wawyd oop is. Daar is iets wat in sy keel prikkel, iets in sy bors, iets in sy longe, en hy besef dat hy homself ook oorgegee het. Nou eers begin hy dink en die aard van sy versugtings en protes formuleer, maar spoedig besef hy dat die gewone formulering nie nodig is nie. Sekere woorde, sekere begrippe, sekere geluide, waarvan hy self nie seker is nie, skreeu hy ten hemele; slegs die kern van gevoel du op, die halfgebore gedagtes kom en gaan en niemand weet wat te voorskyn kom nie. Dis meer as die stilswyende wens, verlange of weeklag, want dit is geartikuleer sonder die beperktheid van gewone artikulasie. Dis ʼn volkome vrye uiting sonder die bande van selfoordeel, want hy weet nie wat hy sê nie. Dis die grootste, die alleromvattendste kommunikasie met die Almagtige wat hy nog ooit ervaar het.
Uitgeput, intens gereinig, snak hy na asem en sien hoe Jock meteens sy vinger na sy lippe bring. Dan word die kraan toegedraai en neem die ander stilte oor wat slegs deur hulle asemhalings onderbreek word. Hulle kyk na mekaar maar met die gevoel van mense wat ʼn ervaring gedeel het, en tog geïsoleer was van mekaar; met die kameraderie wat spruit uit die volkome deelname, en tog met ʼn kern van geheimhouding wat onaantasbaar is. Dis die volmaakte broederskap, en hulle verlaat die heiligdom in volkome swye.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *