Jane Gardam is een oudere Engelse dame. Geboren in 1928 wordt ze algemeen gezien als de onbegrijpelijkerwijs niet veel beroemdere grand old lady van de Engelse literatuur. De trilogie over Old Filth waarvan Cossee de eerste twee delen in vertaling heeft uitgegeven* is werkelijk geweldig. Het is lang geleden dat ik drie delen van een serie achter mekaar uitlees. Het moet die andere grootheid die wat te onbekend is gebleven zijn: Edward StAubyn.
Old Filth, The Man in the Wooden Hat en Last Friends, zijn opgebouwd zoals een evangelie is opgebouwd. Het eerste deel is ‘wat er gebeurde’ vanuit het perspectief van de man uit het huwelijk, Edward Feathers, het tweede deel is het evangelie volgens de vrouw uit het huwelijk, Elisabeth Macintosh en het laatste is de het deel vanuit het perspectief van haar minnaar en zijn -ook zakelijke -rivaal Sir Terence Veneering.
Perspectief is niet helemaal juist gekozen. De perspectieven wisselen in de boeken nogal. Je zou kunnen zeggen dat elk boek de kant van het verhaal van het hoofdpersonage is, maar het blijft meerstemmig.
Wat is er nu zo goed aan deze drie boeken? Niet uitsluitend de mogelijkheid een verhaal, drie levens heel goed te leren kennen door elk van de betrokkenen als het ware haar eigen kant te doen belichten. Dat is wel iets verslavends moet ik zeggen, ik zou het verhaal nog rustig vijf keer verteld kunnen krijgen indien geschreven door Jane Gardam. Binnen de boeken een veelheid aan personages vanuit wier hoofden wij lezers soms meekijken. Gardam heeft op een heel natuurlijke wijze de capaciteit van hoofd naar hoofd te springen van haar voorbeeld Virginia Woolf overgenomen. En net als in Woolfs briljante The Years gaan we vele decennia mee in de levens van de hoofdpersonen, vormt intercontinentaal leven een grote rol, bevinden we ons in de upper class.
Maar het is lichter, iets vrolijker, en geestiger. En de veelkantigheid van dit verhaal in drieën is onvergetelijk.
De grootste kracht zit natuurlijk in de taal, die licht en afgemeten is, Brits geestig en understated en de personages zijn heel mooi, beschadigd en fier toch maar doorgaand. De geheimen die gaandeweg onthuld worden zij dramatisch maar niet te groot.
Ik ga me in retrospectief maar een weg door dit oeuvre graven. Never a dull moment.
——-
Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade.
*Cossee gaf de eerste twee boeken uit onder discutabele titels Een onberispelijke man en een Een trouwe vrouw. De verder heel fraaie vertaling is van Gerda Baardman en Kitty Pouwels.
