In mijn favoriete Utrechtse boekhandel stuitte ik tot mijn verbazing op Onzichtbare boeken van Thomas Heerma van Voss. Een piekfijn dunnetje, vierenveertig pagina’s. Maagdelijk wit, eenvoudig vormgegeven en aangeboden tegen een sympathieke prijs: net geen zeven euro. De titel Onzichtbare Boeken doet denken aan Italo Calvino’s meesterwerk Onzichtbare Steden. Maar in de literatuur van Heerma van Voss worden geen luchtkastelen met gewelfde torens en ingewikkelde wenteltrappen onder fluoriderende koepels gepresenteerd. De schrijver hanteert een strakke precieze taal met weinig versieringen. Ogenschijnlijke eenvoud.
Onzichtbare boeken gaat over Heerma van Voss’ periode als redacteur en chef internet van het even illustere als onbeduidende Babel&Voss uitgevers. De opkomst en teloorgang van deze uitgeverij vormen de uiteinden van dit verhaal, daartussen ligt het speelveld voor terloopse anekdotes. Vaak grappig, want een tikje klunzig. Bovenal ontwapenend eerlijk. Over het ongemakkelijke auteursbezoek van de Duitser Nicol Ljubic, over de facebookpagina waar enkel de moeder van medeoprichter Daniël van der Meer reageert en over de honderden visitekaartjes die de jongens krijgen van de oprichter van de uitgeverij, een ongebreidelde optimist die het boekje smaak en kleur geeft, al is dit laatste de verdienste van de schrijver die van een levend persoon een aanstekelijk personage heeft gemaakt dat in het verhaal op de goede momenten op wordt gevoerd, en zo lichtheid en ontroering brengt.
Maar naast deze lichtheid en ontroering biedt Onzichtbare boeken ook een uitzicht dat verder strekt dan het particuliere verhaal van een kleine uitgeverij. Een uitzicht op de vele strubbelingen en uitdagingen van de moderne uitgeefwereld. Hoeveel uitgeverijen zijn er niet ten onder gegaan en hoeveel zullen er de komende jaren niet alsnog verdwijnen? Babel&Voss bestaat in ieder geval nog steeds, ook al is dat vooral op papier. Acht boeken zijn er sinds de oprichting verschenen, want uitgeven is eigenlijk zo moeilijk niet volgens de schrijver. De grootste uitdaging schuilt erin te zorgen dat het publiek de boeken opmerkt, dat het niet voor niets is geweest. Goede recensies zeggen – in tegenstelling tot vroeger – niet zoveel meer. Het boek van de Duitse schrijver, die van het auteursbezoek, wordt lovend besproken en is genomineerd voor een grote Europese prijs, maar ingekocht wordt het nauwelijks. Dat is het lot van bijna alle boeken van Babel&Voss. Wanneer de roman van een beloftevolle Vlaamse auteur in de folder aan wordt geboden, worden er zegge en schrijve elf van verkocht in de voorverkoop. Elf. Misschien maar goed ook trouwens, want dat boek is er tot op heden niet gekomen.
Het stikt van de onzichtbare boeken in de uitgeefwereld. Een paar maanden voordat mijn debuutroman zou verschijnen, sprak ik een schrijver. Hij had de presentatie van zijn nieuwste werk al uitgedacht. Een hippe bar in Amsterdam was geregeld en een Oegandese dj zou komen draaien, want het Oegandese nachtleven speelde een rol in het boek. Ik kan wel zeggen dat ik me er erg op verheugde. Maar de uitnodiging voor het grote festijn bleef uit. In de winkels verscheen het boek maar niet. Ik deed navraag: het was gesneuveld in de voorverkoop. Weinig reserveringen naar aanleiding van de aanbieding in de folder, slecht verkocht op de beurzen. Een presentatie was de moeite al niet meer; het boek was min of meer opgegeven voordat het was verschenen. De Oegandese dj werd afgezegd.
Ook mijn debuutroman deed het verre van goed op de beurzen. Ik kneep ‘m daardoor eerlijk gezegd wel, want ik had inmiddels gezien hoe hard de uitgeefwereld kan zijn. Maar mijn roman werd toen het zover was gewoon gepresenteerd in een vol Utrechts cafeetje. Er was Poolse soep, worst en vodka. Ik gaf het eerste exemplaar aan mijn moeder.
De dagen na verschijnen kreeg ik klachten van bekenden uit de hoeken van het land. Mijn roman was moeilijk te krijgen, hij lag alleen in de grote steden in de boekhandels. In Limburg, waar ik potdomme vandaan kom, bleek hij niet of nauwelijks verkrijgbaar. Wanneer ik een boekwinkel binnenliep in een vreemde stad, lag mijn werk daar niet. Ik had me debuteren anders voorgesteld, maar dat was gelukkig alleen het begin. De recensies bleven verschijnen, waarop het machtige verkoopapparaat van mijn uitgever nog krachtiger in werking kon treden. Mijn boek kwam door het hele land behoorlijk goed in de boekhandels te liggen. Bloemkool uit Tsjernobyl was zichtbaar geworden. Eén van de gelukkigen was ik, maar voor mijn gevoel was het een dubbeltje op z’n kant geweest.
Dit soort overpeinzingen roept Onzichtbare boeken bij mij op. Dat is de verdienste van deze ontzettend jonge schrijver die het universele laat zien door het particuliere te beschrijven. Dat is hopelijk het streven van elke schrijver, maar het blijkt ongelofelijk moeilijk om te bereiken. Zeker als de schrijver laat geloven dat het bijna terloops is gebeurd, dat het hem heeft overvallen. Ogenschijnlijke eenvoud, dat idee. Die indruk wekt Onzichtbare boeken omdat het boven alles geestig en ontwapenend is.
Het tere boekje verscheen overigens gewoon bij Babel&Voss Uitgevers, voorlopig of misschien voor altijd de laatste publicatie. Uitgerekend dat boekje staat dankzij mooie besprekingen en andere warme lof al een tijd in het licht, zichtbaar voor iedereen. Ironisch.
—————————-
Roman Helinski (1983) studeerde Moderne Letterkunde en Journalistiek. Zijn teksten verschenen, en verschijnen, in, onder meer, Tirade, Hollands Maandblad, Hard gras, De Brakke Hond en Deus ex Machina. In 2014 verscheen zijn romandebuut, Bloemkool uit Tsjernobyl. Helinski werkt aan een nieuwe roman. Hij woont in Utrecht. Zijn jongste Tirade-publicatie vind je in Tirade 456.
Volgende week: de Vierde Zondagse Gastblog van Roman Helinski.
Portret Roman Helinski: twitter.
