Dichter, criticus, docent Tom van Deel, overleed op 12 augustus 2019. Voor Van Oorschot stelde hij de bloemlezing samen uit het werk van Simon Vestdijk met de titel Een snik tot glimlach omgelogen, een regel van Vestdijk die nu ook zijn rouwkaart siert. De bundel verscheen in 2010, maar mijn contact met Tom gaat verder terug. Tussen 1995 en 1998 was hij op de universiteit de docent die me poëzie heeft leren lezen, en aan het einde van die studie begeleidde hij mijn scriptie over Martinus Nijhoff.

Tom van Deel heeft veel fraaie gedichten geschreven, heel veel boeken besproken, maar vooral ook heel veel studenten de vraag gesteld: wat lees jij hier? In de werkcolleges poëzie gaf hij uitvoering aan wat naar wat mijn smaak de beste benadering is wanneer je studenten met poëzie confronteert: er samen naar kijken en samen bespreken wat het zou kunnen betekenen wat daar staat, waarom het er staat en wat jij daarvan vindt. Ik vond dat Tom dat erg knap deed. Vooral omdat hij het voor elkaar kreeg zijn enorme belezenheid niet al te zwaar op je te laten drukken.

School maakte hij met de bespreking van klassieke thema’s in de moderne, vaak Nederlandse, poëzie. Nijhoff bijvoorbeeld in zijn Een idylle uit 1940, over Hermes en Laodamia en Protisilaos;

De weg van hier naar ‘t dodenrijk
wijst zich vanzelf. Zie, bij deze eik
begint een pad en dat voert recht
naar waar Charon zijn boot aanlegt.

Geen kent die wèg als ik hem ken.
Want ik ben Zeus’ zoon Hermes, en,
naast hoeder van het vee en bode,
ben ik de leidsman van de doden.

[…]

Tom zou dan de studenten eerst vragen na te zoeken wat we kunnen weten over deze figuur Hermes uit de klassieke teksten. Hoe staat het daar? Doet Nijhoff ongeveer hetzelfde? Waar wijkt hij af van zijn bronnen?Hoe vind je dat? Klopt het bij wat jij van Hermes vindt of denkt? Wat zou Ovidius of een ander klassiek auteur tegen deze Hermesfiguur inbrengen?

Het leverde vaak goede gesprekken op. Het is een vorm die goed bij Van Deel paste, de klassieke benadering van doceren als een gesprek, de verwijzing naar wat je kunt nazoeken en vaststellen,  zien hoe er veranderd wordt en welk doel dat dient, en hoe je dat tenslotte waardeert, hoe nieuwe poëzie kan ontstaan uit oude bronnen, dat demystificeert ook. In zijn recensies ging het vaak niet anders. Van Deel was vooral een bezeten lezer, met vaste waarden in zijn boekenkast. Met zijn studenten was hij zachtmoedig, hij accepteerde fouten waar hij wel op wees. Met zijn op den duur wat mandarijnachtige status in het Nederlands landschap wisten noch hijzelf noch zijn criticasters goed raad. Zo zachtmoedig als hij was, er was een wat driftige keerzij.

Maar die zag je zelden, vaker hoorde je ‘Jongens, wat is het toch gezellig’, met een witte liefst Zuid-Afrikaanse wijn in handen, pratend over zijn geliefde Griekenland of een van zijn grote schrijvers. In zijn kritisch werk alsook in zijn poëzie laat hij de indruk na van een zachtmoedig, precies, humoristisch gedreven en bewonderend lezer. Op veel van zijn studenten zal hij de indruk hebben gemaakt dat goed lezen aan te leren is en dat je kunt leven voor literatuur en dat dat een mooi leven kan zijn. Ik hoop met hart en ziel dat hij dat op het einde zo gevoeld heeft.

Vaarwel, ‘k Aanvaard de overtocht.
Vreemdeling, als zij komen mocht,
zeg haar dat ik niet wachten kon. –
O aardse liefde! – Het uur is om. –

 

 

 

Menno Hartman (1971) was student van T. van Deel en is uitgever bij Van Oorschot.