Laatst trof ik op Teletekst de mededeling ‘Geen tekst’ aan, want Teletekst was blijkbaar kapot. Het was een mooie en veelzeggende tegenstelling in zichzelf. Dat er geen tekst was, en dat iemand dat dan maar had ingetikt als enige nieuwsbericht van die dag. Het was ook een confronterend boodschap: de tv is verboden terrein voor tekst. De natuurlijke habitat van letters is nu eenmaal niet de televisie, hoewel tv niet zonder woorden en verhalen kan. Er verschijnen weinig schrijvers op tv want wanneer het over literatuur gaat schijnen de kijkcijfers een vrije val te maken. Literatuur staat op televisie altijd op de helling.
Vlak voor het begin van het tv-seizoen werd bekend dat er een eind komt aan de Dode Dichters Almanak. Het kleinste programma van de Nederlandse televisie stopt op 28 december. Straks komt er op zondagnacht tegen enen geen dode dichter meer in beeld, maar begint gewoon de herhaling van het een of ander praatprogramma. Armoede, vinden critici. Bezuinigingen, zeiden voorstanders. De Dode Dichters Almanak is briljant in zijn eenvoud. Het biedt een in memoriam door the real thing te laten zien: archiefbeeld van een dichter die zelf voordraagt. Ideaal voor het slapengaan. In de laatste aflevering leest Erik Menkveld zijn gedicht ‘Zwarte tranen’, krap twee minuten televisie die potentieel duizenden mensen kunnen raken. Want dat geeft de Dode Dichters Almanak: de mogelijkheid je te laten raken door iets onbekends, of om dat weer te vergeten. Zoals Menkveld in zijn gedicht schreef: ‘Is het ooit anders geweest? De een heeft / nooit geweten wat hem raakte, de ander / is het weer vergeten. (…)’
Aan de andere kant van de boeken-op-televisieschaal staat het boekenpanel van De Wereld Draait Door. Eén keer in de maand nemen een paar boekhandelaren plaats om hun favoriete boeken aan te prijzen. Ze deden dat vorig seizoen van dik-hout-zaagt-men-planken, met grote kreten en zonder diepgang. Een boek op tv is immers altijd een reductie van zichzelf – maar de aanpak van DWDD werkte volgens mij wel. Wim Brands had het er afgelopen weekend in NRC ook over: ‘De boekenclub van De Wereld Draait Door, ach, ik heb er niet zoveel bezwaar tegen.’ Hij erkent de uitwerking van de rubriek, maar vindt het persoonlijk een verschrikking, zo oppervlakkig is het. Eind van de maand schuiven er nieuwe boekhandelaren aan om de stapels door te nemen. Ik ben benieuwd of zij hun favoriete boeken ook zo vaardig weten terug te brengen tot een paar soundbites.
Brands zei ook nog: ‘Adriaan van Dis heeft een heel goed gelukt programma gemaakt. Alle boekenprogramma’s daarna zijn mislukt omdat ze daar een soort kermis omheen hadden bedacht.’ Zou hij ook zijn eigen zondagse boekenprogramma bedoelen? Ik neem aan van niet, want net als Van Dis zoekt hij de diepte op, en dat kan goed werken. De nieuwe talkshow van Jeroen Pauw laat dat ook zien: daar zat nagenoeg elke avond een schrijver of dichter aan tafel. Naar aanleiding van de eerste aflevering, met Ilja Pfeijffer, schreef ik dat Pauw in het gat van de Dode Dichters Almanak zou moeten springen. Ik denk nu dat het nog breder kan. Waarom daar niet elke avond een schrijver uitnodigen voor een interview van tien minuten? Gewoon behandelen zoals alle andere nieuwsitems en vooral niet spastisch doen over hoeveel kijkers er wegzappen. Een nieuw praatprogramma móét toch een beetje durven experimenteren – misschien ook buiten de buis.
Voor Teletekst zet ik de televisie niet meer aan, dat (tussen)medium heeft zichzelf heruitgevonden als app voor op de telefoon. Inmiddels heeft die app 1.000.000+ gebruikers. Mocht het zo ver komen dat er echt geen hond meer wil kijken naar literatuur op tv, dan kan de NOS misschien een boekenrubriek op Teletekst beginnen. Kunnen de liefhebbers daar lekker verder lezen.
* Volgende week de Nacht van de Poëzie.
