Mijn docent Latijn vertelde een verhaal over twee monniken van wie een stierf en die had de ander beloofd op enigerlei wijze te laten weten of hun fantasieën over het hiernamaals enigszins klopte. In een droom verscheen de dode aan de levende en zei slechts: ‘Totaliter aliter*’, volstrekt anders.

1. De kracht van grote tragedies is dat ze je steeds in een andere verschijning iets geheel nieuws vertellen. De Oedipus uitvoering van Toneelgroep Amsterdam is een van de betere toneelstukken die ik de laatste tijd zag. Waar ik lang dacht dat het stuk over een man met moeilijke voeten ging, die met zijn moeder naar bed gaat en zijn vader vermoordt, zag ik nu een man op leeftijd die zich realiseert in een leugen geleefd te hebben en die daardoor nu niet meer weet wij hij is. Robert Icke heeft de tragedie van Sophocles verplaatst naar de verkiezingsavond van een politicus die zeker weet dat hij winnen gaat. De ziener Tiresias, komt een paar bespottelijke voorspellingen doen, en langzaam en onafwendbaar dwingt de toneelschrijver het leven in die onverwachte mal. Oedipus realiseert zich heel langzaam, en bijzonder mooi gespeeld door Hans Kesting dat hij alles wat hij aannam over zijn leven terzijde moet schuiven, hij leefde in een leugen en kan zijn nieuwe kennis niet ongedaan denken. Een gevoel dat je hoe dan ook bekruipt naarmate de levenstijd lengt, het verleden is verontrustend genoeg veranderlijk en delen ervan zou je ongedaan willen denken.

2. In Eternal Sunshine of the spotless mind wordt juist dat geprobeerd: een organisatie biedt een  specifieke dienst aan: iets of iemand uit je geheugen laten wissen. Zodat het leven dat je leidde en dat je niet beviel, die slechte relatie ‘ongedaan gemaakt’ kan worden. Tijdens zo’n wis-poging van een liefde (gespeeld door Kate Winslet), uit zijn hoofd realiseert de andere hoofdpersoon (gespeeld door Jim Carrey),dat hij toch niet wil, dat hij die herinneringen toch niet kwijt wil en ze proberen te vluchten voor het wis-proces. Een ingenieuze science fiction die eigenlijk het tegenovergestelde doet van wat Oedipus’ probleem is. Ongedaan maken wat je van het verleden weet, omdat het pijn doet, tegenover  inzicht krijgen in hoe het verleden werkelijk was. Of is dit hetzelfde?

 –Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade, droomt altijd over reizen.