De schuld ligt altijd bij de omstandigheden. Er zijn ongetwijfeld hele volksstammen die zichzelf keer op keer vrijpleiten wanneer zaken mislopen of niet op tijd afkomen. Eeuwig worstelen met een groot essay voor de krant, maar niet inleveren omdat er steeds wel iets is, Kerstmis of kinderen die naar hun schaaktoernooi in Brabant moeten worden gebracht – om maar eens wat te noemen – om nog maar te zwijgen van de sociale druk van vrienden die je nooit meer ziet. Maar uiteindelijk ben je natuurlijk zelf degene met boter op z’n hoofd.
Iemand die ook leed aan die aandoening was de Amerikaanse fotografe Vivian Maier (1926-2009). Haar werk, voornamelijke straatfotografie, is momenteel te zien in het Foam in Amsterdam. De tentoonstelling bevat een paar foto’s waarvan ik me afvroeg hoe het in vredesnaam kan dat ze niet wereldberoemd zijn (zie hiernaast). Het antwoord daarop ligt in het leven van de fotografe. Vanaf de jaren vijftig werkte Maier als nanny voor verschillende families, wat ze ongeveer haar hele leven zou blijven doen. Ze ging al zelden zonder camera de straat op, toen ze op een gegeven moment ging inwonen bij de familie Gensburg in Chicago. Daar kreeg ze haar eigen badkamer, die ze begon te gebruiken als donkere kamer voor het ontwikkelen van haar foto’s. In de jaren zeventig vertrok ze, de kinderen voor wie ze zorgde hadden haar niet meer nodig, om voor andere gezinnen te gaan werken. Intussen stapelden de niet ontwikkelde fotorolletjes zich op. Haar zwervende bestaan ging op den duur gepaard met geldproblemen, maar tot in de jaren negentig bleef ze fotograferen. De fotorolletjes belandden in een opslag. De kinderen van de Gensburgs redden haar van het bestaan als dakloze; de opslag met fotomateriaal raakte langzaam vergeten.
Het kan niet anders of er zijn tijdens haar leven mensen geweest die Maier hebben gevraagd of ze haar foto’s konden bekijken. Er was niets te zien, want er was nauwelijks werk voor haar, waardoor ze geen huis had en geen geld. De omstandigheden waren er nu eenmaal niet naar om de negatieven te ontwikkelen. Daarbij komt dat ze zichzelf misschien niet belangrijk genoeg vond: volgens de uitleg bij de tentoonstelling was ze een onopvallende en excentrieke vrouw, hoe intelligent en nieuwsgierig ook. Een van haar zelfportretten getuigt van dat beeld doordat de focus heel ergens anders ligt en er zelf alleen terzijde, in een reflectie van een spiegel opstaat (zie hiernaast). Misschien was ze wel onzeker omdat ze haar eigen werk grotendeels niet had kunnen bekijken en ze zich ook niet op basis ervan heeft kunnen ontwikkelen. Was ze maar toegesproken: Ontwikkel je foto’s nu eens. Ja maar, ja maar…
Wegens wanbetaling kwam het in 2007 tot een veiling van Maiers bezittingen. Haar opslag met fotomateriaal kwam boven water en bleek maar liefst 100.000 negatieven te bevatten. Ze werden in delen verkochten, aan verschillende kopers. Een van hen is fotograaf John Maloof, die de kwaliteit van het werk onmiddellijk herkende. Zijn onderzoek en Maier-collectie is de basis voor de huidige, imposante tentoonstelling in het Foam. Wegens omstandigheden een paar decennia te laat.
