Een op de drie boeken vorig jaar onder de kerstboom was volgens mij Yuval Noah Harari’s Sapiens, een verfrissende kijk op de geschiedenis van de mensheid. De neiging om ver voor de geschreven bronnen te kijken als historicus is toch nog betrekkelijk nieuw. We waren nog al lang tekst-gepreoccupeerd. Het plaatst de mens in een verrassend perspectief. Er zijn twee duizelingwekkende jaartallen te onthouden in dit verhaal: 70.000 jaar voor nu, en 12.000 jaar voor nu. De oudste datum is die van de ‘cognitieve revolutie’, het moment dat de Sapiens zich langzaam losmaakt van zijn naaste verwanten en door een nog steeds niet volledig begrepen spurt in zijn denken de overhand krijgt onder de andere mensachtigen, en zich gaat verspreiden vanuit Afrika, via het Midden-Oosten over – betrekkelijk snel – de hele wereld. Het tweede jaartal is dat van de ‘agrarische revolutie’, het moment waar elke cultuur wel een ontstaansmythe over heeft, namelijk wanneer Sapiens zich de landbouw eigen maakt.
Verfrissend aan Yuval Noah Harari’s verhaal is de duidelijke weerzin die hij voelt jegens deze laatste revolutie: als jagers-verzamelaars werkten we zo’n 6 uur per dag, vulden de rest met lummelen en klooien. We hadden een buitengemeen divers menu, leefden in kleine groepen, waren relatief gezond, hadden een aardige levensverwachting als je de kindersterfte er even aftrekt.
De agrarische revolutie is voor Harari een behoorlijke terugval in de kwaliteit van leven: door grotere gemeenschappen woekeren de ziekten, we beulen ons af, we zijn afhankelijker van minder soorten voedsel, meer oorlog wegens meer bezit, een eenzijdig menu. Het begin van het sappelen zou je kunnen zeggen.
Harari weet er dan soms een inzicht van Dawkinsiaanse vindingrijkheid in te moffelen. Zoals dat het toch knap is hoe de plantensoort graan de mens heeft weten te domesticeren. Niet andersom inderdaad. Het graan heeft op een of andere manier de hoger diersoort Homo Sapiens zo ver gekregen zijn volledige bestaan in dienst te stellen van het zo ruim mogelijk reproduceren van het DNA van graan. Graan is een van de meest succesvolle planten in de geschiedenis van de aarde! Dank zij zijn immer in het zweet zijns aanschijns door ploegende en ploeterende mens.
Als iets je wel duidelijk wordt bij het lezen van Harari is de mythe van vooruitgang waarin we leven. En dat er van vooruitgang eigenlijk steeds geen sprake is. Het schrift begon doordat er meer informatie was dan ons brein aankon, religies en staten zijn mythes die helpen bij het in grotere dan stamverbanden organiseren van mensen. De agrarische revolutie was een poging tot eenvoudiger leven die we niet konden overzien en die leidde tot veel meer problemen dan we daarvoor hadden, de ‘luxury trap’ waar we sindsdien steeds maar waar weer ingetrapt zijn. Internet en informatie zal er ongetwijfeld weer zo een zijn. Het leek zo makkelijk, maar leidde ons dieper in de problemen dan we zaten.
——-
Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade, kookt zich gestaag door kookboeken heen, en droomt altijd over reizen.
