Ik haastte me met flinke wind tegen naar het station. Terwijl ik zwoegend op de pedalen stond schoot me de titel van een gedicht van Obe Postma (1868-1963) te binnen: ‘Mei de auto nei de trein’ (Met de auto naar de trein), dat hij in 1927 publiceerde. De opeenvolging van de twee vervoersmiddelen, en vooral het feit dat je het ene gebruikt om bij het andere te geraken, werkt – bij mij in ieder geval – op de lachspieren. Het heeft bovendien iets absurds, alsof het het begin is van een lange reeks: met de auto naar de trein, met de trein naar de bus, met de bus naar de fiets, met de fiets naar de pont…
De ervaring die Postma in het gedicht te boekstelt zal voor hem ook bijzonder bevreemdend zijn geweest. Hij beschrijft een van zijn eerste ritjes in een auto. (De tweede regel: ‘Wy wienen net sa moedich, rju dingen joegen ús soarch.’ (In de vertaling van Jabik Veenbaas: ‘Echt opgewekt waren we niet, tal van dingen bezwaarden ons’.)) Ik stel me de oude man, met zijn snor en baardje voor, op de achterbank van zo’n grote open auto, hand aan zijn hoed, terwijl de wagen over de kronkelige weggetjes stuift.
En foarby fleagen de húskes dy’t ik sa goed koe.
En foarby de pleatsen dy’t ik sa goed koe
(En voorbij vlogen de huisjes die ik zo goed kende.
En voorbij de hoeven die ik zo goed kende
Vert. Jabik Veenbaas)
De weilanden lijken leeg, de boerderijen en huizen verlaten. Hij rijdt te snel aan ze voorbij om zijn ogen goed de kost te geven en mensen en dieren te ontdekken (denk ik). De auto zet hem wel precies op tijd af voor de trein van 11 over 11.
Ik heb lang vermeden het verzameld werk van Postma open te slaan. Hij leek me wat oubollig en saai, en ik weet niet zo goed waarom ik dat dacht, misschien lag het aan zijn uitstraling op foto’s, of de manier waarop men hem altijd bewierookte. Postma is een bijzondere figuur in de Friese literatuur. De oud-natuurkundige, die zich na zijn pensioen tot belangrijk dichter en historicus ontwikkelde, behoorde niet tot een van de literair-politieke stromingen in zijn tijd (hoewel velen hebben geprobeerd hem als aanhanger van hun gedachtegoed te presenteren) en werd over de gehele linie bewonderd. En waar het dichtwerk van tijdgenoten zoals Douwe Kalma, Pieter Jelles Troelstra, Anne Jousma en dat van mijn overgrootvader na hun dood in de vergetelheid raakte, vinden de gedichten van Postma ook na zijn dood nog weerklank. Sterker nog, in 2005 verscheen er een vermeerderde en herziene uitgave van zijn verzameld dichtwerk uit 1978, en ook werd hij pas na zijn dood in het Nederlands taalgebied opgemerkt. Om een paar voorbeelden te geven: in 2018 merkt Martin Reints in De Groene Amsterdammer op dat voor hem Postma ‘een van de grootste dichters van Nederland’ is. Drie decennia eerder schreven Ed Leeflang en Fokke Plat in Maatstaf (1983) al dat volgens hen Postma een ‘dichter van Europees formaat’ is. Geert Mak nam een gedicht van Postma op als motto voor zijn boek Hoe God verdween uit Jorwerd.
Op een avond besloot ik dat ik toch een keer zelf een mening over hem moest vormen en trok het verzameld werk uit de kast. Oubollig was het hier en daar natuurlijk wel. Saai niet. Het was juist verrassend grappig:
Goethe die in reis nei Italië en Rilke nei Ruslân,
En as in oar minske kamen hja werom.
Ik haw op myn âlde dei nei Harns ta west[.]
(Goethe maakte een reis naar Italië en Rilke naar Rusland,
En als een ander mens kwamen zij terug.
Ik ben op mijn oude dag naar Harlingen geweest[.]
Vert. Jabik Veenbaas)
En bijtijden ontroerend: ‘As ik opdroegen wurd sil der net – as by Slauerhoff – in jong feintsje fan fieren te gûlen stean’. (In de vertaling van Veenbaas: ‘Als ik uitgedragen word zal er niet – zoals bij Slauerhoff – verderop een jong baasje staan te huilen’.) Vooral in de gedichten uit zijn latere jaren weet hij die zelfspot en die melancholie mooi met elkaar te verweven.
Rustig, zoals in het autogedicht, was het in de stad absoluut niet. Bussen, fietsers, fatbikes, geen lege weilanden of verlaten boerderijen. Toch was ik precies op tijd voor mijn trein.
