In Den Haag ontstond deze droge zomer ophef over uitspraken van minister Blok. Hij had met ‘ongelukkig en onzorgvuldig’ gekozen woorden op tenen gestaan en zelfs hele landen beledigd – kortom dingen gezegd die hij achteraf niet zo bedoelde. Wat hij dan wel bedoelde is naar goed politiek gebruik vervolgens minder relevant. Belangrijker is de politieke schade zoveel mogelijk te beperken door nederig gedrag te vertonen en op eieren te lopen.

Ik ben zelf doorgaans niet zo heel erg geïnteresseerd in beledegingen en pijnlijke tenen maar een redenering van de minister vond ik wel interessant, niet zozeer door de formulering of de inhoud maar vanwege de algemene vorm. Blok zei letterlijk het volgende (bron de Volkskrant):

Noem mij één voorbeeld van een multi-etnische of multiculturele samenleving, waar de oorspronkelijke bevolking nog woont – dus dan vallen Australië en de Verenigde Staten af, want daar is de oorspronkelijke bevolking uitgeroeid – een multi-etnische of multiculturele samenleving waar de oorspronkelijke bevolking nog loopt en waar een vreedzaam samenlevingsverband is. Ik ken hem niet.

Laten we de ongelukkig en onzorgvuldig gekozen woorden even buiten beschouwing laten en naar de algemene retorische vorm kijken. Deze bestaat uit het vragen naar een voorbeeld uit de geschiedenis. Dit voorbeeld moet voor de meeste mensen niet meteen voorop de tong liggen, je moet er behoorlijk je best voor doen om er mee voor de dag te komen. Wie deze vorm wil toepassen moet dus een vraag bedenken waarvan het antwoord moeilijk is. Om zulke vragen te bedenken moet je door je wimpers naar de grote lijnen van de geschiedenis kijken en er een of andere continue lijn in zien te ontwaren. Bijvoorbeeld: mannen hebben het altijd en overal grotendeels voor het zeggen. Op dat moment kun je je vraag naar een voorbeeld formuleren, bijvoorbeeld: noem mij een voorbeeld van een samenleving waar vrouwen het voor het zeggen hebben, ik ken hem niet.

De methode Blok is verrassend effectief, en vooral geschikt voor hen die een conservatief en nogal pessimistisch wereldbeeld aanhangen. De retorische truc bestaat eruit dat je je beroept op de geschiedenis als een bewijs van onveranderlijkheid. Het is alsof je zegt, mensen dit is in de hele geschiedenis nog nooit gelukt, denkt u nu echt dat het nu wel gaat lukken? Goed beschouwd is het een drogredenering. Uit het gegeven dat iets tot nu toe niet gelukt is volgt niet dat het straks ook niet gaat lukken.

Niet alleen de geschiedenis wordt vaak gebruikt als bewijs van de onveranderlijkheid van mensen of maatschappij. Ook door een beroep te doen op genen of tradities wordt vaak beargumenteerd dat de dingen nu eenmaal zijn zoals ze zijn, en we ons gewoon bij de aloude situatie neer moeten leggen. Blok beriep zich in dezelfde reeks van ongelukkig en onzorgvuldig gekozen woorden ook op onze genen.

Zelf heb ik mij ook eens aan de methode Blok gewaagd. Niet om mijn opvattingen kracht bij te zetten maar op te spelen met de vorm. Hieronder het resultaat. (Ik behoud mij het recht voor om eventuele onzorgvuldig en ongelukkig gekozen woorden te betreuren.)

Noem mij een voorbeeld van een samenleving zonder kindermishandeling. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een samenleving zonder misdaad en geweld. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een samenleving waarin mannen en vrouwen volstrekt gelijk zijn. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een samenleving waarin iedereen homoseksualiteit volledig accepteert.

Noem mij een voorbeeld van een open en vrije samenleving zonder aanzienlijke inkomens- of vermogensverschillen. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een vreedzame atheïstische samenleving. Ik ken hem niet.

Noem mij een (Westerse) samenleving vrij van antisemitisme en racisme. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een industriële samenleving zonder milieuvervuiling en aanzienlijke CO2 uitstoot. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een samenleving die tevreden is met zijn politici. Ik ken hem niet.

Noem mij een voorbeeld van een samenleving waarin iedereen gelukkig of zelfs maar tevreden is. Ik ken hem niet.

Na een half uurtje doemt uit de methode Blok een wereld op die conservatief, donker en naargeestig is. Liever zou ik toch luisteren naar een politicus die beweert dat we de loop van de geschiedenis wel veranderen kunnen, en die dat vervolgens ook doet, zonder teleur te stellen. Ik ken hem niet.