Een jaar of wat geleden keek ik de Zomergastenaflevering van Paul Verhoeven terug. Het gaat op zeker moment over schoonheid. Naast de schoonheid in films, komt ook wiskundige schoonheid aan bod. Verhoeven vertelt dat er eens, toen hij lang geleden in Leiden wiskunde studeerde, een docent tijdens een mondeling in tranen was uitgebarsten: de beste man vond de wiskunde zó mooi. Ik vond het een intrigerende anekdote (en een prachtig beeld: een huilende docent in een lokaal en een student die niet zo goed raad weet met de situatie) en legde hem enige tijd later voor aan een vriend die wiskunde studeert.
‘Schoonheid,’ zei hij. ‘Ja, daar hebben we het ook veel over tijdens werkgroepen.’
Ik vroeg hem waar de schoonheid dan in school, want voor mij waren getallen of grafieken nog nooit mooi geweest. Ik associeerde ze eerder met mysterie en totale wanhoop dan met pracht: tijdens mijn middelbareschooltijd stak ik altijd vele uren in de voorbereiding van mijn wiskundeproefwerken (vaak met succes overigens, maar de angst voor getallen heeft mij om een of andere reden nimmer verlaten).
Mijn vriend zei dat er wat hem betrof vele vormen van wiskundige schoonheid waren. Het bewijs was daar bijvoorbeeld één van: dat een formule met behulp van andere formules en regels kon worden verklaard was schitterend, bijna te vergelijken met een symfonie van Gustav Mahler. Tegelijkertijd konden paradoxen en theorieën waarvoor verklaringen en bewijzen, vooralsnog, ontbraken volgens hem juist door die onverklaarbaarheid óók mooi zijn. In bepaalde gevallen waren ze misschien wel nóg mooier dan verklaarbare verschijnselen.
Helemaal begrijpen deed ik het niet. Het bleef wat te abstract, zelfs met de voorbeelden waar hij mee op de proppen kwam. Desalniettemin raakte ik geïntrigeerder. Ik wilde die schoonheid wel eens beleven. Maar hoe? Deze vorm van schoonheid is niet gemakkelijk op te zoeken: zij is geen muziekstuk dat je kunt opzetten of een gedicht dat je kunt lezen. Het kan je misschien alleen maar overkomen. In ieder geval overkwam het mij: laatst zat ik bij een college statistiek. De docent legde de normaalverdeling uit. Onder de hele curve zit honderd procent van je waarnemingen, zei ze. Tussen één standaarddeviatie naar rechts en één standaarddeviatie naar links 68 procent. Tussen twee standaarddeviaties naar links en rechts 95 procent. En tot mijn eigen verbazing dacht ik: dit is prachtig, dat die verdeling zó uitkomt is schitterend.
De vraag is waarom ik die schoonheid nu pas zie: de normaalverdeling was immers ook onderdeel van de eindexamenstof. Wellicht is het een kwestie van begrip: op een bepaalde manier heb ik de indruk dat ik de normaalverdeling pas bij dit vak door heb. Op de middelbare volgde ik alleen de aanwijzingen in het boek. Misschien is begrip wel dé voorwaarde om schoonheid te kunnen ervaren.
