Hana Andronikova
Het geluid van de zonnewijzer

In 1926 studeerde hij af en keerde vanuit Praag terug naar zijn geboortestad Olomouc. Hij zocht werk. Op nog geen honderd kilometer van de provinciehoofdstad werd een nieuwe stad gebouwd. Een stad met ongekende mogelijkheden. In zijn fabriek in Zlín bood Bat’a werk aan meer dan zesduizend mensen en werden er vijfendertigduizend paar schoenen per dag geproduceerd.

Hoe heet u? Tomáš Keppler. Is dat met één of twee p’s?

Op de personeelsafdeling werd hij aan een serie tests onderworpen. Een vrouw met grijzend haar – ze zag eruit als de fee uit Assepoester – vuurde de ene na de andere vraag op hem af. Vrijgezel? Hebt u schulden? Hebt u spaargeld? Hoeveel wilt u verdienen? Hoe hoog zijn uw maandelijkse lasten? Waar geeft u het meeste geld aan uit? Ook alcohol? Sigaretten?

Tomáš Keppler bleef glimlachen en probeerde naar eer en geweten te antwoorden.

tu dus? Welk vak?

Bouwkunde.

De goede fee verschoof met de middelvinger van haar rechterhand de bril op haar neus. Hij werd aangenomen bij de bouwafdeling.

De bouw van eengezinswoningen voltrok zich in een tempo van honderden per jaar. Hij kreeg zijn eerste opdracht: toezicht houden op de vlotte voortgang van de bouw van één van de series woningen in Zálešná. Graafploegen, na hen de betongieters van de fundamenten, daarna metselaars, installateurs, elektriciens. Dan de stukadoors, timmerlieden, schilders. Tegen de tijd dat de gravers aan het eind van het bouwterrein klaar zijn, zaaien de hoveniers aan het begin al de grasperkjes in. De bakstenen huisjes met houten plafonds en platte daken groeien als kool.

Hij begreep niet waarom er voor de arbeiders geen goedkopere onderkomens werden gebouwd. Iets met een grotere capaciteit, voor meerdere gezinnen tegelijk. Met een sluwe glimlach lichtte de stadsarchitect Gahura hem Bat’a’s strategie toe: Beste collega, het devies van de baas is ‘Collectief

werken, individueel wonen’. Als je in een huis met een tuintje woont, wroet je in plaats van in de politiek in de aarde en loop je geen kroegen of vakbondsvergaderingen af.

Binnen de bouwafdeling ontstond een merkwaardige, rondreizende organisatie, die door het hele land van plek naar plek trok en met ongekende snelheid schoenenwinkels bouwde. Dienstencentra. Driehonderd geschoolde en goed betaalde bouwvakkers meldden zich in groepen ter plekke en voltooiden hun deel van het werk binnen de voorgeschreven tijd. Huizenbouw aan de lopende band. Architect Gočár beweerde dat in het geval van Bata’s bouwwerken je niet kon spreken van architectuur, maar eerder van ‘industrieel projectdesign’. Het bleef een droevig feit dat de gestandaardiseerde dienstencentra – constructies van gewapend beton en glas – geen rekening hielden met de omgeving waarin ze moesten komen te staan. Vaak waren ze een doorn in het oog van de voorstanders van architectonische zuiverheid, monumentenzorg en van passanten met meer smaak.

Na twee maanden werd hij overgeplaatst naar een groep projectleiders. Het voltooien van de plannen voor de bouw van een ziekenhuis. Hijgend en puffend probeerde hij de termijnen te halen, uitgeput door slaapgebrek spuide hij varianten, prakkiseerde over nieuwe oplossingen. Uittekenen, schetsen, rollen overtrekpapier en liters zwarte koffie. De zenuwen strak gespannen. Een ketting sigaretten. Aan het eind van het jaar werd begonnen met de bouw van de eerste vier paviljoens. Het hoofdgebouw met de operatiekamer, de kraamkliniek, de onderzoekskamers en de technische voorzieningen. Een paar maanden later verwelkomde het ziekenhuis de eerste patiënten.

Het jaar daarop werd de Markthal gebouwd. De eerste toepassing van een skelet van gewapend beton voor een openbaar gebouw. Zelf was hij behoorlijk nieuwsgierig naar hoe het eruit zou zien. Uiteindelijk was hij enthousiast.

In 1928 was hij druk bezig met de bouw van de Masarykschool. Gahura’s project beviel hem; een gebouw in een Uvorm te midden van het groen. Het was doordacht, economisch en bovendien indrukwekkend. Glazen buitenwanden, een ruime gymzaal, op de eerste verdieping een tekenlokaal met een terras. Klassen van royale afmetingen. Heteluchtverwarming, die in de zomer kon worden gewijzigd in de aanvoer van koele lucht.

Over de bouw van het fabriekscomplex in Otrokovice op de plek genaamd De modderpoel had hij van meet af aan zijn twijfels. Hij had een reeks bezwaren tegen het project, maar het stoorde hem voor-

al dat er gevaarlijk dicht bij de rivier de Morava gebouwd zou worden.

Het terrein werd geëgaliseerd, een heuvel schoongespoeld en het drassige land verstevigd, waarop in september 1930 begonnen werd met de bouw van een leerlooierij en een kolonie eengezinswoningen. Eind oktober maakte hij in Zlín al de tweede overstroming mee en een van de grootste rampen in zijn carrière tot dan toe. De Morava trad buiten zijn oevers en ze konden overnieuw beginnen met de bouw. Helaas bevestigden latere pogingen op de bouwplaats slechts de waanzin om hardnekkig de elementen te trotseren.

 

vertaling Edgar de Bruin