De laatste dagen denk ik vaak aan zelfmoord – dat wil zeggen het fenomeen, niet het plegen. Het lijkt me helemaal niet de makkelijkste weg – eerder de moeilijkste. In principe is opgeven altijd de ‘easy way out’ – maar je leven opgeven? Daar gaat de allermoeilijkste keuze aan vooraf, en dan hebben we het nog niet eens over hoe moeilijk het daaraan voorafgaande leven geweest moet zijn. In die zin vind ik het dan ook onterecht als mensen verontwaardigd of boos reageren op iemand die zelfmoord heeft gepleegd omdat diegene zelfmoord gepleegd heeft. Dat het verliezen van een naaste gepaard gaat met veel woede en verdriet is natuurlijk wel heel begrijpelijk.
Afgelopen zaterdag schreef Marko van der Wal hier op deze site een stuk over de modereportage van Vice die een aantal schrijfsters afbeeldt op het moment dat zij hun leven beëindigen. Hij vindt de internationale ophef die naar aanleiding daarvan ontstaan is onterecht, maar volgens mij heeft hij geen gelijk. Marko schreef: “De foto’s worden internationaal collectief weggezet als onsmakelijk en beledigend. Het bevestigt dat er een taboe rust op het onderwerp zelfmoord; we dienen het zo snel mogelijke te scharen onder de hersenspinselen van zieke geesten.” Ik zie niet in hoe het eerste het tweede impliceert: volgens mij kun je heel goed een serie foto’s onsmakelijk vinden, zonder dat je daarmee bevestigt dat op het gefotografeerde onderwerp een taboe rust. Het feit dat er zo verontwaardigd op de foto’s is gereageerd, bevestigt bovendien juist dat zelfmoord niet als een ziek hersenspinsel gezien wordt: het is veel serieuzer dan dat. En stel dat er inderdaad een taboe rust op zelfmoord, is het publiceren van een serie onsmakelijke foto’s dan de beste manier om dit te doorbreken?
Goed, zelf vind ik met de foto’s zelf ook niet zoveel mis. Sommigen zijn zelfs best mooi, al moet ik zeggen dat ze als modefotografie geen al te sterke indruk maken. 19 seizoenen van America’s Next Top Model kijken heeft mij geleerd dat een fashionspread altijd in dienst moet staan van de te verkopen kleding en dat is op deze foto’s nauwelijks het geval; op sommige foto’s is de kleding amper te zien. Dat maakt de hele serie dan ook zo vreemd: het feit dat ze gepaard gaat met een commercieel doeleinde, een doeleinde dat bovendien nogal geforceerd in de foto’s gelegd wordt – zelfs het merk panties waarmee “Sanmao” zichzelf op de foto ophangt wordt genoemd. Er gaan hier drie dingen langs elkaar heen: het verkopen van panties, een vrouw die zichzelf ophangt met een kledingstuk, en het feit dat Sanmao echt bestaan heeft. Als je een foto zou maken van een vrouw met een pistool aan haar mond omdat je het moment van een zelfverkozen dood vast wilde leggen, zonder daarbij te zeggen dat de vrouw op de foto Iris Chang moest voorstellen, dan zou er niets aan de hand zijn. Maar Iris Chang is nog geen tien jaar dood, zij liet een jonge zoon achter –waarom zou je haar dood willen gebruiken, als het ook zonder had gekund?
Marko schreef: “Die spastische houding rondom zelfmoord is volgens mij een belediging op zichzelf, niet het afbeelden ervan. Roepen dat er op deze manier geen aandacht geschonken mag worden aan de zelfmoord van een aantal schrijfsters marginaliseert niet alleen hun dood maar ook henzelf.” Het is niet zozeer het feit dat Vice deze foto’s liet maken en afbeeldde dat mij stoort, maar wel de manier waarop – haal in bovenstaand citaat de woorden ‘deze manier’ weg en je hebt een ware zin. Vice koos echter wel voor deze manier, en ik vind dat deze foto’s de schrijfsters juist marginaliseren: aan de schrijfsters’ werk wordt in het blad geen aandacht besteed. Het tijdschrift reduceert ze zo alleen nog maar tot dat stelletje zelfmoord-plegende schrijfsters, maar hey, at least they looked good doing it.
Het resultaat van de manier waarop de foto’s in het tijdschrift geplaatst zijn, is dat de foto’s nietszeggend zijn geworden. Ze zeggen niets over zelfmoord, want ze zeggen iets over kleding. Ze zeggen niets over de schrijfsters, want ze zeggen iets over hun zelfmoord, maar ze zeggen niets over hun zelfmoord, want ze zeggen iets over kleding. Maar de kleding is nauwelijks te zien. Daar komt bij: Over iemand die op gruwelijke wijze vermoord is vraag je je toch ook niet af wat ze op het moment van de tragische gebeurtenis droegen, en/of het door een kogel doorboorde Givenchy-jasje onherstelbaar beschadigd is? Dat is simpelweg totaal irrelevant, je gaat ermee voorbij aan de ernst van de situatie. Als je aan de hand van foto’s iets wil zeggen over zelfmoord, mogelijk zelfs om het taboe er op te doorbreken – op zich een goed idee -, dan zou je niet de zelfmoord van echt-bestaand-hebbende mensen als voorbeeld moeten nemen, en ook niet de nadruk moeten leggen op een voor de situatie zo onbelangrijk aspect. En als je aandacht zou willen besteden aan het werk van een aantal schrijfsters, dan zou je daar best een interessant stuk over kunnen schrijven.
