Zolang ik me kan herinneren wil ik detective worden. Jarenlang stond alles in het teken van deze droom. Maar tot mijn schaamte moet ik bekennen dat mijn eerste zaak inmiddels een cold case is. Bijna twintig jaar geleden werd een vriendinnetje door een jongen op een scooter van haar fiets geduwd. Ik had net mijn eigen detectivebureau opgericht en werd door het achtjarige slachtoffer ingehuurd. Elke maandagmiddag patrouilleerde ik op de plaats delict. Tijdstippen van voorbijgangers werden genoteerd en stiekem fotografeerde ik alle mannen die voldeden aan het signalement. Hiervoor gebruikte ik mijn speciale geheime camera, een wegwerpapparaat vermomd als blikje Fristi. Ondanks deze inspanningen liep elk spoor dood.
Voor jonge detectives zijn weinig scholingsmogelijkheden, dus ik probeerde mijzelf te ontwikkelen door veel boeken te lezen. Van Trixie Belden leerde ik dat koppigheid altijd loont en door de avonturen van Nancy Drew benader ik sauna’s nog steeds met gezond wantrouwen. (In een van de boeken wordt ze door de slechterik opgesloten in zo’n Finse zweetcabine.) Vreemd genoeg kwam ik buiten de literatuur nauwelijks vrouwelijke detectives tegen.
Op televisie was de detective altijd een man die in beige overjas vloekend en rokend de ene na de andere moord oploste. Als er al vrouwelijke agenten om hem heen hingen dan was dat enkel voor romantische plottwisten. Maar tijden veranderen. Door series als The Killing, Homeland en Bones gaat mijn detectivebloed sneller stromen. Hierin leiden sterke, onverschrokken vrouwen het onderzoek. Eindelijk geen Bondgirlachtige assistenten maar volwaardige personages die zelfs beter zijn dan hun mannelijke tegenspelers. Ze hoeven niet sexy te zijn en gedragen zich juist een beetje aseksueel; gefocust en gedreven, zoals ik me dat vroeger had voorgesteld. Toch aarzel ik nog over de aankoop van een Sarah Lund-trui.
Ik ben uiteindelijk niet naar de politieschool gegaan, hoewel ik tot ver in mijn tienerjaren nog overtuigd was van deze beroepskeuze. Mijn opsporingstechnieken waren inmiddels flink verbeterd. Met gips maakte ik afdrukken van voetstappen in de tuin – geconfronteerd met dit bewijsmateriaal bekende mijn moeder dat ze inderdaad onkruid had staan wieden – en ik leerde het detectivehandboek dat ik voor mijn verjaardag had gekregen uit mijn hoofd. Toen ik klaar was voor de volgende stap stuurde ik talloze open sollicitaties naar detectivebureaus uit de Gouden Gids. Helaas zonder het gewenste resultaat.
Afgelopen weekeinde keken mijn vriend en ik de Zweeds-Deense serie Bron | Broen, beter bekend als The Bridge. Na de eerste aflevering was ik verslaafd aan Saga Norén, de Zweedse rechercheur en heldin van de serie. Ze is scherp, dapper, analytisch en onbedoeld heel grappig in haar sociale ongemakkelijkheid. Ik realiseerde me dat ze daarin wel wat lijkt op andere vrouwelijke detectives die de afgelopen jaren in series schitterden. Temperance “Bones” Brennan interpreteert elke metafoor letterlijk en Sarah Lund is in The Killing koud en heeft autistische trekjes. De Deense detective gaat volledig op in haar onderzoek, laat man en kind in de steek en eet haar avondeten direct uit een pan.
In The Bridge wordt nooit uitgesproken aan welke vorm van autisme Saga lijdt, maar er wordt gehint naar het syndroom van Asperger. Homeland is daarin explicieter. Carrie Mathison slikt lithium voor haar bipolaire stoornis en wordt in seizoen drie zelfs opgesloten in een inrichting. Misschien moet een goede detective wel een beetje “gek” zijn. Archetype Sherlock Holmes wordt tenslotte ook omschreven als een curieuze man en in de tv-serie heeft het personage van Benedikt Cumberbatch trekjes van Asperger.
Saga en Sherlock, twee briljante detectives met dezelfde stoornis. Maar in de series wordt daar totaal verschillend op gereageerd: Sherlock is een macho actieheld. Zijn autisme is zijn geheime wapen, en dus schikt iedereen zich naar zijn grillen. Hoofdschuddend loopt Watson achter hem aan. Benedict Cumberbatch werd door deze rol in een klap op de kaart gezet als autistisch sekssymbool, en begrijp me goed, dat is niet wat ik voor Sofia Helin zou willen, hoewel ze natuurlijk prachtig is. Haar personage Saga is ook zeer getalenteerd, en net als in Sherlock brengen de symptomen van haar autisme humor in de serie. Maar Saga is niet sexy, haar gedrag wordt regelmatig gecorrigeerd door haar baas Hans en collega Martin Rohde. Ze proberen haar te helpen door goed sociaal gedrag voor te kauwen en gaan voorbij aan het feit dat haar autisme haar juist zo’n waardevolle detective maakt.
Eigenlijk geldt dat voor alle vrouwelijke detectives die sociaal onaangepast gedrag vertonen. Het hoort niet, lijken de regisseurs te zeggen. Dit is niet hoe een vrouw moet zijn. Onbewust bevestigt Sofie Gråbøl dat in een interview met The Guardian. In het begin had ze moeite met het gesloten en afstandelijke personage dat ze speelt in The Killing, vertelt ze. Tot ze zich realiseerde dat de enige mensen die in haar omgeving op Lund lijken, mannen zijn. Dus speelde ze Sarah als man tot het personage vorm kreeg en ze dat kon loslaten.
Het was lang een zeldzaamheid, maar inmiddels werken er toch echt vrouwen bij de rijksrecherche. Nu die ontwikkeling ook in serieland is doorgedrongen, wordt het tijd om het archetype van de detective nog wat verder op te rekken, want die vrouwen hebben vast niet allemaal Asperger. En mocht dat wel zo zijn, laten we hun gedrag dan niet veroordelen maar onszelf gelukkig prijzen. Het maakt ze vast goede detectives. Ik wou dat ik er zelf een was. Dan had ik vanaf nu geen enkele sociale ongemakkelijkheid meer verbloemd. En als een klein autistisch meisje mij een brief zou schrijven, zou ik antwoorden dat ze haar droom moet najagen en nooit iets aan zichzelf hoeft te veranderen.
___________________________
Maartje studeerde aan de Rietveldacademie en behaalde haar Master in Design aan het Sandberginstituut. Ze werkt als freelance schrijver en redacteur van het online tijdschrift hard//hoofd en geeft les aan de Gerrit Rietveld Academie en op ArtEZ (Arnhem). Haar dichtbundel Als je een meisje bent is recent verschenen bij uitgeverij De Harmonie.
