[p. 357]
Max de Jong
Drie gedichten
Bedenkingen uit Voorschoten
Er likt vannacht een ijsbeer aan de maan –
weg is het vizioen! Er zitten slakken
tegen de glazen van de broeikas aan,
die hard naar de begane grond afzakken.
Over het dorp welft zich de regenboog;
de wegen zijn gevoerd met blauwe modder,
en wijzen in hun bomen recht omhoog,
naar wolken slechts en hun verwaaid geflodder.
Het hágelt. Veld en beemden worden koel.
De schapen staan te schudden op hun poten.
De vele wegen leiden naar geen doel,
betrouwbaarder is het geheel der sloten.
Diep ergens in het Westland woont een zwaan,
bezwaard door druiven en ronde tomaten –
de droomgezichten vullen elkaar aan,
zonder dat ik op één me durf verlaten.
Maar nú wordt ook begrijpelijk, hoe steeds
wanneer ik naar je zocht je niet gevonden
kon worden. En nú staat ook vast dat reeds
toen jij nog schertste ìk me had gebonden!
[p. 358]
Het paleis
I
I
We aten er bij dag gevogelte
en vonden er ons samen met de vrouwen
wanneer de nacht zonk over de landouwen
en vaak een ster zich als een kogel te
ontpoppen scheen, die door de luchten floot.
Wij deden dan terstond geheime wensen,
die uiteraard – waren wij meer dan mensen,
op mensen aangewezen – naar een bloot
en tergend schepsel uitgingen, gemeten
aan onze drift gedroeg zich dit nog koel.
Wij bogen ons er over tot een doel-
loos licht ons dwong gevogelte te eten.
II
We zaten er aan langgerekte tafels
en letten op de grollen van de nar
of zetten onze tanden in de wafels
die opgedrukt waren met een bizar
motief van hardgeworden stroop. Op het
terras stond onverhoeds een pauw te krijsen,
en een fazant was er in tweestrijd met
een al te rode pier geraakt. Maar wijs en
inschikkelijk stopten wij onze oren,
leken het, in ons eigen oog wel te
verstaan, niet eens van verre meer te horen.
Bepaalden ons tot dóód gevogelte.
[p. 359]
III
Moesten we niet verveling duur betalen?
Iemand zat aan de wijzers van de klok,
en even hard begon over de zalen
de nacht zich uit te breiden. Met een schok
ervoeren we dat niemand iets geleerd
had, van het maal niet en niet van het drinken
dat er op was gevolgd, maar teruggekeerd
uit de verdoving scheen men weg te zinken
in een tweede, gemener roes, daarna
wist ieder nog slechts constructief te dromen. –
Het paar waar ìk bij hoorde was weldra
verdwaald tussen mahoniehouten bomen.
IV
Een donkerblauw gebeitste mandoline
accompagneerde onze grootse gang
(dat was de nar) en voorts maakte waxine
een eindweegs onze schaduwen ook lang,
maar door de nacht werd alles overwonnen.
Nu met de meest geslaagde vrouw alleen,
ben ik een worstelend gesprek begonnen
dat in het donker doodliep, en om geen
misstap te doen zweeg ik maar en bepaalde
me tot het pad, tot wij zijn blijven staan
waar tasten zinloos was – doch daar ook praalde
een springende granaatappel de maan.
[p. 360]
Damesportret van Rossetti
De boezemweelde en ontblote armen,
de opschik en het mateloos gebaar
van zelfvergoding en vervalst erbarmen
drukken de roos weg die zich in het zwaar
over de schouders heen willende haar
gedraagt als sneeuw. Niet om zich bij te warmen
dwaalt ook de blik, de ogen in het naar
gezicht doorlicht van kruisende alarmen.
Maar volg de lijn van de geheven keel,
bepaal u tot de ergerlijke mond,
de vleselijke en verveelde lippen.
En pas dan op dat gij niet voor úw deel
in dit door geen gevoel bezwaard verbond
de kus, die Selbstzweck is, u laat ontglippen.
Deze drie gedichten van Max de Jong (1917-’51), die pas onlangs zijn teruggevonden, dateren uit het voorjaar van 1942 toen de dichter, die zijn studie Nederlands in Utrecht had stopgezet, was ondergedoken in Voorschoten, een dorp dat hij had uitgezocht omdat daar een van zijn beide grote, maar onbeantwoord gebleven liefdes woonde, de modetekenares Constance Wibaut (de andere was haar zuster Neel). Zij markeren het einde van zijn regelmatige poëzie-produktie. Juist in deze periode was hij tot de conclusie gekomen dat het schrijven van gedichten een zinloze bezigheid was – een overtuiging die hij nog slechts tweemaal opzij zou zetten, nl. voor het lange, afzonderlijk uitgegeven poëem Heet van de naald (G.A. van Oorschot, 1946) en voor Droomrit (1949, gepubliceerd in Tirade, september 1971)
Hans van Straten
