Nooit kwam ik een begaafder causeur tegen dan de Nederlandse ambassadeur in Griekenland op een receptie in Athene in 2005. Iedereen kan bijleren waar het keuvel en plezierig onderhoudend converseren aangaat, maar ik moest van ver komen. Ik heb good conversationalists dan ook altijd benijd en ik heb heel wat van dit soort lijstjes bestudeerd. Sommige zijn heel handig. Nu trof ik mij de laatste weken een aantal malen aan in gesprek over een Wet Van. Hoe ik daar belandde? Waarschijnlijk vanuit de overweging dat je in een conversatie soms eerst wat moet geven om tot een gesprek te komen?  ‘Ben je toevallig bekend met de Wet Van Humboldt?’ hoorde ik mij eens zeggen. Een andere keer ‘Heb ik je wel eens verteld over de Wet Van Parkinson?’ een volgende keer trachtte ik midden in de belangstelling te staan door het Effect van Forer omstandig uit te leggen. Ik heb Boob’s Law vorige week aan den lijve ondervonden.

Het opvoeren van een Wetje van is een risico, want de eerste wet van de conversationalist indachtig: ‘Conversatie ontstaat wanneer iets gezegd wordt waarop makkelijk iets geestigs terug te zeggen is’ – aangeven dus – moet je wel het gevoel hebben met iemand van doen te hebben die niet met de mond vol tanden staat na zo’n uitweiding. ‘Oh, goh zeg! Ik moet trouwens even naar de wc…’

Op een nieuwjaarsborrel van de gemeenteraad met de Wet van Parkinson aankomen (Work expands to fill the time available for its completion) is een gevaarlijke. In alle andere gremia werkt ‘ie heel goed. Want wie heeft geen ervaringen met ambtelijke organisaties waar steeds meer mensen nodig zijn om steeds minder te doen. De Wet van Hartman is een eenvoudige afgeleide ervan. ‘Hoe ambtelijker de organisatie, hoe langer de mail.’

Hoe meer borrels, hoe beter je wordt, soms tot enthousiasme aan toe. Maar altijd weer keert ook de dode borrel terug. Sjorren aan een dood paard. Gesprekken worden wel echt leuker met een aantal handigheidjes. Waar bij de elegant open actuele vraag het best werkt: ‘Kende jij Theo Hiddema al voordat hij zo’n vernuftig  politicus werd?’ Iemand proest in zijn chardonneetje en de toon is gezet.

Maar we waren nog bij het Effect van Forer, niet sympathiek te reveleren op de jaarvergadering van horoscoopschrijvers, maar elders steeds aan te bevelen.

Ik heb al een boel geleerd. Geen inzicht op zijn beurt verhelderender dan dat van de schrijver W. die halverwege een zin op een borrel zei: ‘ik ga even draaien.’ Die heb ik sindsdien vaak gebruikt om me te verlossen van vasthoudende en gortdroge gesprekspartners. (Die ik dus zelf toen was.)

‘Ik ga even draaien’ en weg ben je.

—-

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade, heeft een angstaanjagend borrelmoyenne, en droomt altijd over reizen.

 

 

De naamgever van het algoritme, de Perzische wiskundige al-Chwarizmi.

In een TEDradio uitzending vertelde Cathy O’Neil – wiskundige en auteur van Weapons of math destruction  – over algoritmes in een verontrustend en voor iedereen te begrijpen taal, nou ja, Amerikaans. Algoritmes helpen overheden en bedrijven steeds nauwkeuriger over gebaande paden te gaan. Wanneer een racistische wereld, een wereld waarin de armen laag opgeleid zijn en vice versa een manier vindt om met berekeningen te voorspellen hoe de zaken zullen gaan, zullen de zaken gaan zoals ze gingen: op basis van racisme en ongelijkheid.

Een Amerikaanse verzekeringsmaatschappij die met algoritmes vaststelt dat een afro-amerikaanse man een lagere levensverwachting heeft, zal deze man een hoger bedrag laten betalen voor zijn levensverzekering. Hierdoor heeft de man hogere kosten, grotere problemen en daardoor wellicht een lagere levensverwachting. De befaamde self-fulfilling prophecy heeft een heel nieuwe naam: algoritme.

239.942 mensen hebben hier al zeker geen moeite mee. Ze verzekerden zich bij Promovendum, die gewoon hardop adverteert met dit idee: ‘Sinds onze oprichting richten wij ons al op hoger opgeleiden. Op basis van schadestatistieken en jarenlange ervaring blijkt dat zij minder schade maken. Hierdoor kunnen wij onze klanten verzekeringsproducten bieden met een lage premie en uitstekende voorwaarden.’

‘De rijke heerst over de armen; en die ontleent, is des leners knecht,’ meldt Spreuken 22 vers 7.

In mij roert zich een oude behoefte aan rechtvaardigheid die je in de huidige nationale politiek weinig vertegenwoordigd ziet. In de boeken gaat dat wat beter, boedelbakmiljonair en algoritme-enthousiast Wiet de Bruyn liep tegen een hoop bezwaren op. Concernuitgeefster Mizzi van der Pluym heeft zich na dertig jaar bekeerd tot het onafhankelijke uitgeven. Hopen dat dit geen nu noodzakelijke bescheidenheid is die waar zich de kans maar voordoet makkelijk weer terzijde laat leggen.

Cijfermatig voorspellen is vasthouden aan wat is. In elk geval in de literatuur is dat geen goed idee.

—-

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade, kookt zich gestaag door kookboeken heen, en droomt altijd over reizen.

Afgelopen zondag was Ada voor het eerst in Artis. B en ik hebben gewacht tot we er zeker van waren dat ze zou begrijpen wat ze zag, en omdat Ada de afgelopen weken haar dierenboekjes met de juiste kant naar boven doorbladerde leek de tijd rijp.

Er was geen rij bij de kassa’s omdat we achterlijk vroeg waren. Reden voor Nadim om op en neer te springen en een lied aan te heffen. Toen we onze kaartjes lieten scannen door een van de aardige studenten was hij nauwelijks meer te houden.

‘Pap-Mam, zullen we doen dat we allemaal omstebeurt mogen kiezen naar welk dier we gaan? Pap-Mam? Zullen we dat doen? Zullen we?’

Er zijn maar twee routes in Artis: links- of rechtsom. Als je met Nadim naar Artis gaat dan loop je altijd linksom. Ik wilde hierover beginnen, maar B zei dat het goed was. We zouden om beurten een dier kiezen.

Nadim zette de vaart erin en jakkerde ons langs de pelikanen, vliegende honden en zeevogels. Soms vroeg hij welk dier wij nu wilden zien, maar wachten op het antwoord deed hij niet. Ada, in een waterdicht en valbestendig skipakje, zwalkte als een kleine dronkeman over de paden, evenveel interesse tonend in de petjes en vlechtjes van andere meisjes als in de dommelende leeuwen en kauwende antilopes.

Nadim maakte al zinnetjes toen hij zo oud was als zij, maar Ada praat niet. Ze heeft wel eens poesj gezegd toen ze één van onze katten zag, maar zei het daarna ook tegen mij en tegen haar broer. De enige klank die ze echt aan een object lijkt te hebben gekoppeld is ‘wraaaaw’ bij het zien van jaguars of luipaarden. De verwachtingen waren dan ook hoog toen we het nieuwe grotekattenhok naderden.

Daar lag hij: lui en zelfverzekerd, overdonderend atletisch en tegelijk te laconiek om te kakken: de machtige zwarte jaguar van Artis.

Ik pakte Ada onder haar oksels en zette haar op de reling voor het verblijf zodat ze het beste zicht had op de superkat. B begon te filmen met haar telefoon.

‘Ada,’ zei ze, terwijl Nadim en ik voorover leunden, ingespannen luisterend. ‘Ada, wat zegt de panter?’

Mijn dochter keek even naar het maffende zwarte beest, liet zich uit mijn handen zakken en maakte rechtsomkeert. Geen wraaaaw, geen poesj, niks.

Terwijl we terug naar huis fietsten viel Ada in slaap in haar stoeltje. Ik hield haar koppie recht, voelde haar huid gloeien onder mijn vingers en besefte dat ik nog niet wíl dat ze gaat praten. Hoewel ik weet dat wat hierna komt ook erg de moeite waard is: dit warme stille beestje is dan voorgoed voorbij.

____________________________________________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) was redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Hij schreef de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de roman Het laatste kind. In 2016 verscheen zijn sterk autobiografische roman Het jasje van Luis Martín.

 

Tot minstens mijn 13e jaar wilde ik bioloog worden. Ik kom uit een dorp omgeven door velden en bossen en daar speelde zich die kindertijd af. In die omgeving van beemd en lommer, én op een zolderkamertje waar ik met vriend P. witte bonen op watten zaaide, hun ontwikkeling volgde en vastlegde. We maten en noteerden. Vogelzaad – ik hield duiven en parkieten, dwergkwartels en zebravinken  – leende zich ook goed voor dit studieuze gedrag: een hand vogelzaad is een pot vol kiemen, en groeit uit tot fascinerende planten.

In de FOAM tentoonstelling Back to the Future, vond ik deze interesse terug. Vroege en moderne fotografen delen een belangstelling voor de oervormen van de natuur en hoe die vast te leggen. Anna Atkins deed dat in de vroegste fotoboeken ‘cyanotypie’ van wieren. Er wordt aanstekelijk over geschreven in Wieren, van Miek Zwamborn, te verschijnen eind februari.

Eveneens voor de boekenweek met het thema ‘Natuur’ verschijnt bij Van Oorschot een selectie teksten van de grote natuurvorser en aanstichter van natuurbehoud in de VS: John Muir. In de windernis. Tochten door Wisconsin, Nevada, California en Alaska, en het bestaat uit 100% plezier in lopen door de natuur. Een boek als een geweldige wandeling.

Muir is vrijwel tijdgenoot van Karl Blossfeldt, de Duitser die verantwoordelijk is voor de afbeelding hierboven. Een fotograaf die een rol speelt in de FOAM tentoonstelling. In 1929 publiceerde hij Urformen der Kunst een verzameling close-up foto’s van ja, oervormen der natuur. Het is prachtig, precies, architectonisch bijna. Het is verbazing over schoonheid in het kleine, zoals Muir die formuleert over het grote. Muir bejubelt bossen, bomen, gletsjers en velden en bloemen. Het is mooi te zien dat juist het werk van een fotograaf als deze en van een schrijver als Muir fris en modern blijft. Ongetwijfeld mede door het precieze vertaalwerk van Eefje Bosch.

In zowel tekst als fotografie vind je je verbazing bevestigd en verhelderd. De verbazing van kijken naar vormen die je overal kunt zien, maar waarvoor we blijkbaar interpretatie nodig hebben om ze weer echt goed te kunnen zien, om er weer in te willen duiken. Lees dus vanaf 28 februari John Muir!

—-

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade, kookt zich gestaag door kookboeken heen, en droomt altijd over reizen.