Tirade is het eerste Nederlandse literaire tijdschrift met een eigen app. Deze is gratis te downloaden via de iTunes-store. Met de app kan men gratis nummers lezen, een abonnement of nummers aanschaffen en onze blog volgen.
Het laatste, 450ste nummer, met maar liefst 45 bijdrages, is eveneens verkrijgbaar via de app. Het voorlaatste nummer is aldaar gratis te lezen.
Voor iPhone en iPad.
De beste vriend van ons zoontje heet Quintin. De mannekes zaten samen in de babygroep van de crèche, en stroomden gelijktijdig door naar de dreumesen.
Laatst was er een dagje Artis gepland en papa Gilles was – omdat mama Birre werken moest – de lul. Alsof het schrijven van boeken geen werk mag heten.
Aangezien Nadim en ik vaak naar de dierentuin gaan (we hebben allebei een Artiskaart, hij met een kikker, ik met een krokodil erop) weet mijn jongen niet alleen de weg, hij weet ook hoe alle dieren heten.
De andere meegekomen ouders hadden het kennelijk doorgaans te druk om Artis aan te doen. Als de leidster vroeg hoe zo’n loop- klim- of vliegbeest heette was het steeds het mannetje naast me dat antwoord gaf.
‘Jiraf,’ zei Nadim. ‘Ringstaartmaki. Oehoe.’
De andere kinderen staarden maar wat, zogen op het rietje van hun Goudappeltje. Het schoot me te binnen dat de genen die Nadim van zijn moeder had meegekregen ervoor zouden zorgen dat hij vooraan in de klas zou zitten; cum laude zou slagen voor zijn gymnasium en in 3 jaar (in 2032, godbetert) cum laude af zou studeren. Toen Nadim in het kleinezoogdierenhuis op het punt stond dwergoestiti! te roepen legde ik snel een hand over zijn mond.
Uiterlijk was hij al een kopie van zijn moeder, en nu dit nog. Zat er dan niets van mij bij?
Aan zijn zijde, zwijgzaam en met permanent ironisch opgetrokken wenkbrauw, waggelde Quintin. Als het tijd was om naar het volgende beest te lopen, ging dat hand in hand, en als Nadim het hoogste woord had, was er steeds die blik van Quintin: We are not impressed.
Goddank, dacht ik. Hij zal vrienden hebben die hem met zijn voeten op de grond houden en die er zullen zijn als hij toch vallen mocht. Die nergens tegen opkijken en altijd zeiken tegen de hoogste boom. Dat heeft hij dan weer van zijn oude vader.
De documentaire The Only Son van Simonka de Jong die recentelijk op televisie uitgezonden werd is een klassieke tragedie. Een tragedie is een verhaal waarbij de kijker twee tegengestelde belangen ziet uitgespeeld, die beide begrijpelijk zijn. Het gevecht tussen goed en kwaad is een moraliteit, het gevecht tussen goed en goed is een tragedie.
De in Nederland woonachtige Tibetaan Pema bezoekt samen met zijn drie zussen hun ouders. Pema woont thans bij zijn zus in Nederland, hij komt uit een weeshuis in Nepal, waar zijn beide andere zussen nu nog verblijven. Zijn ouders wonen zo ver weg op de grens van Nepal en Tibet, dat je vanuit Kathmandu twee vliegtuigjes moet pakken, en dan 10 dagen te voet gaan… Dit is nog eens wat men kan verstaan onder: afgelegen.
Pema is een intelligente en ongeduldige adolescent die Tibetaans met zijn ouders spreekt, Nepalees met zijn zussen en Engels met zijn Nederlandse zusje. De ouders van de kinderen willen dat Pema – de enige zoon – trouwt en in het dorp komt wonen om hen te helpen. Pema wil trouwen noch in een dorp wonen en biedt zijn ouders aan in Kathmandu te komen wonen dan kan hij voor hen zorgen. Vader en moeder wensen het land niet te verlaten dat zij van hun ouders erfden en begrijpen niet waarom hun zoon zo ongehoorzaam is. In een aanpalend dorp woont de enige dochter die het echtpaar zelf hield, maar zij mag van haar schoonouders niet voor haar eigen ouders zorgen, clanconcurrentie – de harde regels van het platteland. Het oude conflict tussen stad en platteland is op een intense en erg aangrijpende wijze vormgegeven in deze documentaire.
De Tsjech Tomáš Sedláček , econoom en macro-economisch strateeg (adviseur van onder anderen Vaclav Havel), schreef een bijzonder boek over economie: De economie van goed en kwaad (uitgeverij Scriptum – in godsnaam zoek een paar betere vertalers). Ongebruikelijk in zijn vakgebied, tracht Sedláček een normatieve laag in de economie te ontdekken, dus economie niet slechts als een verzameling wiskundige modellen die beschrijven wat er gebeurt, maar als de vraag waarom we eigenlijk doen wat we doen, wat daar de achtergrond van is. En daarin gaat Sedláček diep: hij spit het Gilgamesj-epos uit op vroege economische tendensen en vindt een heel belangrijke: de dichotomie van stad en land: ‘In het Gilgamesj-epos klinkt voortdurend een impliciete boodschap door: beschaving en vooruitgang doen zich voor in de stad, die de ‘ware’ natuurlijke verblijfplaats is voor de mens.’ ‘In het Gilgamesj-epos houdt de verandering in de externe omgeving (een overgang van de natuur naar de stad) nauw verband met een innerlijke verandering: de wilde wordt een beschaafd persoon. De ommuurde stad verandert de wereld: ‘er ontstaat perspectief op een levensonderhoud voor diegenen die geen land hebben, voor jongere zonen, verschoppelingen, speculanten en avonturiers.’
De kracht van Simonka de Jong is dat ze in haar documentaire beide waarheden intact laat, de kijker begrijpt de ouders en begrijpt de zoon; begrijpt dus de stad en ook het platteland. Een oud, zeer oud drama: het oudste literaire drama, en het eerste: een kleine 5.000 jaar oud, en Pema zit er middenin.
Herfst. Tijd voor een nieuw nummer van het legendarische Tirade.
Preciezer: aanstaande vrijdag, 11 oktober 2013, verschijnt Tirade 450. Ter gelegenheid van dit 450ste nummer – het 450ste nummer dat sinds de oprichting van Tirade van de drukker komt – zijn vijfenveertig auteurs uitgenodigd een tirade te componeren van exact 450 woorden. Het resultaat is een tijdschrift van meer dan honderd pagina’s vol tirades in de meest uiteenlopende genres en registers: Tirade 450 bevat woedende teksten, wanhopige teksten, ironische teksten, cerebrale teksten, harde teksten, poëtische teksten, ongrijpbare teksten. En wat al die teksten, als gezegd, gemeen hebben: ze tellen exact 450 woorden.
Het Tirade-tiradenummer bevat bijdragen van: Joop Goudsblom, P.F. Thomése, Franca Treur, A.H.J. Dautzenberg, Gilles van der Loo, Tomas Lieske, Marita Mathijsen, Frits Abrahams, Detlev van Heest, Henk Broekhuis, Merijn de Boer, Binnert de Beaufort, Roos van Rijswijk, Walter van den Berg, Maria Barnas, Marko van der Wal, Kees ’t Hart, Adriaan van Raab van Canstein, Noor Kuijpers, Joris Brussel, Minke Douwesz, Harm Hendrik ten Napel, Rosan Hollak, Paul Beers, Lieke Marsman, Thomas Heerma van Voss, Sasja Janssen, Vincent Merckx, Jannah Loontjes, Bindervoet & Henkes, Sanneke van Hassel, Albert Meijer, Ester Naomi Perquin, Arjen van Lith, Jamal Ouariachi, Simone van Saarloos, Sjoerd van der Linden, Carel Peeters, Marte Kaan, Maarten van der Graaff, Menno Hartman, Bernke Klein Zandvoort, Jan Postma, Daniël Rovers, Geerten Meijsing, Martijn Knol.
Heb je een abonnement op Tirade? Dan krijg je het nummer na verschijning vanzelf thuisgestuurd – dat is au fond ook een beetje het idee van een abonnement. Losse nummers van Tirade 450 zijn vanaf aanstaande vrijdag te koop in de boekwinkel en kunnen vanaf (aanstaande) woensdag al worden besteld via deze site.
Tirade – 447, 48, 49… 450 – and counting.
Tirade wordt uitgegeven door het zelfstandige Uitgeverij van Oorschot.
We zijn nog zes, zevenhonderd kilometer verwijderd van de grens. En we zijn de hele dag al onderweg. Pam* zit achter het stuur. Af en toe, als ze in de verte een andere personenauto ziet, trapt ze het gas dieper in, blijft dan een tijdje naast die andere auto rijden tot ze ‘gaat ie!’ zegt, haar stuur een ruk naar rechts geeft en we zo’n andere bak via de vluchtstrook de berm in rijden.
‘Slecht voor de lak, maar de beste manier om je kop erbij te houden,’ zegt ze. ‘Ik denk dat het iets met je adrenalinepeil doet, denk je ook niet?’
‘Ongetwijfeld. Maar was dit niet de automobiel die je van je zus hebt geleend?’
‘Zeker. Je dacht toch niet dat ik dit met mijn eigen auto deed?’
We lachen.
Ik kan niet ontkennen dat ik soms geneigd ben wat morele vraagtekens te plaatsen bij dit specifieke onderdeel van Pamela’s rijgedrag. Maar sommige mensen vergeef je alles – of bijna alles. Bovendien houdt het stuntwerk Pam inderdaad scherp en draagt zo dus bij aan mijn persoonlijke verkeersveiligheid. Eerlijk gezegd vind ik het ook best grappig om te zien op wat voor manieren auto’s allemaal van de weg kunnen raken. De één slaat een paar keer over de kop, een ander komt meteen tot stilstand in het hoge gras en een derde wordt eerst gelanceerd op een heuvel of talud en landt dan na een fotogeniek suizen vol in de glazen pui van een wegrestaurant of tankstation of crasht dwars door het dak van een verlichte tuinbouwkas tussen werkbanken vol jonge tomatenplanten.
Op de achterbank liggen cadeautjes voor Pamela’s kinderen. Ernaast een kartonnen doos met Snickers. Pam is gek op die dingen. Af en toe reik ik tussen onze stoelen door naar achteren om een Snickers te pakken die ik dan uit z’n wikkel haal en in Pam’s mond stop.
Het is herfst, maar alleen in theorie. Het landschap is uren geleden al opgelost in het donker. Omdat we geen Schnittke, Berg, Mozart en Haydn meer kunnen horen, omdat al mijn typetjes en impersonaties liggen te slapen in hun stapelbedjes en omdat ik geen zin heb om voor de zoveelste keer op te scheppen over de nieuwe goocheltruc die ik aan het opzetten ben, spelen we het spel: ‘eet een Snickers, doe een wens’. Na mijn zesde Snickers, ik heb tot nog toe vooral wensen moeten uitspreken op het gebied van de goochelarij, zegt Pam: ’Oké… Snickers weggewerkt?’
‘As you speak.’
‘Doorgeslikt? Of heb je nog een chocoladeklont in je mond?’
‘Doorgeslikt. Kijk maar.’
Ik draai mijn gezicht naar haar toe en doe mijn mond open.
‘Gadverdamme!’ ze lacht. ‘Je bent soms net een klein kind.’
‘…’
‘Je mag een wens doen in de categorie cinema.’
‘Eindelijk! Kom maar op…’
‘Welke nog-niet-bestaande film zou je op korte termijn in de bios willen zien?’
‘Hoe bedoel je?’
‘Gewoon… hoe ziet je ideale film eruit? Waar gaat ie over? Wie mag ’m regisseren?’
‘Oké, fijne vragen… Regie: Wes Anderson. Daar beginnen we mee.’
Hortend associeer ik mijn droomfilm bij elkaar. De film moet om te beginnen zijn gesitueerd in een Grand Hotel – zie Aphinar (2007) – en moet zorgvuldig en slim zijn gestileerd… bij voorkeur met gebruikmaking van analoge decors en rekwisieten. Ik zou het leuk vinden als er schrijvers of kunstenaars in voorkwamen, als personages bedoel ik… de verteltoon moet licht blijven, het camerawerk zwierig en doordacht… Ik zou het verder interessant vinden als ie aan het begin van de twintigste eeuw speelt… gedurende het interbellum… in de hoogtijdagen van het Modernisme… Artistieke vernieuwing!, politieke hoogspanning!… Dreigende conflicten, intelligent kosmopolitisme… En als ik dan toch mijn verlanglijstje aan het afwerken ben: ik zou het ook wel erg waarderen als de schilderkunst een rol in de film zou spelen… Het liefst schilderkunst uit de Renaissance.
‘Oké,’ zegt Pam zonder haar blik van de snelweg te halen, ‘ik geloof dat ik wel zo’n beetje weet wat je bedoelt.’
Ze sluit haar ogen, houdt dat een zwalkende kilometer vol en net als we met een vaart van 180 kilometer per uur op de pijlers van een viaduct afstevenen, slaat ze volkomen uitgeput haar ogen op en zegt: ‘volgens mij is ’t gelukt.’
En verdomd… een paar dagen later leert het internet me dat Wes Anderson een film opneemt die The Grand Budapest Hotel of Grand Hotel Budapest gaat heten en die in 2014 al in roulatie zal gaan. Dit is wat de IMDB over TGBH meldt:
‘The Grand Budapest Hotel tells of a legendary concierge at a famous European hotel between the wars and his friendship with a young employee who becomes his trusted protégé. The story involves the theft and recovery of a priceless Renaissance painting, the battle for an enormous family fortune and the slow and then sudden upheavals that transformed Europe during the first half of the 20th century.’
Het wachten is op de trailer.
Er valt al veel aardigs over het oeuvre van Wes Anderson te zeggen. Wat mij zo aanspreekt in zijn films is de combinatie van esthetiek en compassie die je ook vindt in de teksten van, bijvoorbeeld, Salinger, Nabokov, F. Scott Fitzgerald en David Foster Wallace.
Andersons beste films zijn Hotel Chevalier/Darjeeling Limited (2007), The Royal Tenenbaums (2001), Moonrise Kingdom (2012).
Kenmerkend voor zijn werk is niet alleen het samengaan van schoonheid, warmte en humor, maar ook de vanzelfsprekende aanwezigheid van hoge cultuur (klassieke muziek, schilderkunst, theater, literatuur, mode, toptennis). Opvallend is trouwens Andersons gebruik van de kleur geel/goud – het maakt hem tot de kopersectie van de internationale cinema. Hij heeft verstand van geluk en verlangen.
Andersons dialogen – meestal tussen de leden van een al dan niet samengesteld disfunctioneel gezin of dito familie – zijn letterlijk onvergetelijk. Één voorbeeld uit The Darjeeling Limited. Drie broers reizen door India naar hun moeder toe. Onderweg proberen ze ‘spirituele ervaringen’ op te doen. Tijdens een poging tot meditatie/gebed wijst de oudste broer naar de broekband van de middelste en vraagt: ‘Is that my belt?’ Waarop zijn broer opkijkt en antwoordt: ‘Can I borrow it?’
Dat is zo goed! Eerst lenen, dan pas toestemming vragen – onder vrienden, familieleden en huisgenoten is het eerder een bewijs van verbondenheid dan een blijk van disrespect. De combinatie van verheven en alledaags maakt de scène bovendien zo grappig. Het fragment zit ook in deze trailer (op 0.26 al).
Zoals vaker het geval is bij supertalenten, doet Anderson niet moeilijk over zijn vak. Bij wijze van toegift zijn college film maken in twee minuten:
‘My life is about telling stories.’ – toegift
‘Making movies, how do you do it? First: think up a good story. Two: how do you tell it?’
‘Then you mix it all together and that is more or less it.’
Volgende week: ‘En korte verhalen lezen? Mag dat wel? Of krijg je daar ook kanker van?’
‘Hé! Ho! Wacht! Is het echt allemaal zo gegaan met die autorit en die film en zo?’
‘Heb jij mij hier ooit op een waarheidje betrapt?’
‘…’
‘En doet het ertoe? Wat is überhaupt de status van ‘ik’ op de site van een literair tijdschrift? ‘Ik’ is de naam van een personage. Ik ben net zo fictief als jij.’
‘Ten eerste vind ik dat een ontzettend flauw, corny antwoord en ten tweede word ik opeens een beetje draaierig.’
‘Misschien moet je wat eten? Hier, d’r zijn nog een paar Snickers.’
‘…’
Ja, mensen: literatuur is als de nevel die verdwijnt bij zonsopgang.
‘Mooi gesproken, Lao Tse. En bullshit is de stof waaruit wijsheid wordt gewonnen. Vergeet de pay-off niet.’
Tirade – content managers pur sang.
Vrolijke noot
* Pam, Pamela, is een van mijn meest eigenzinnige collega’s. Om het haar uit haar gezicht te houden draagt ze – zowel tijdens goochelshows als achter het stuur – altijd zo’n ouderwetse badstof zweetband. Steek er een veer bij en ze is een Mohikaan, één van de laatsten. We rijden wat af samen, Pam en ik, heel Europa door, van het ene goochelgebeuren naar het andere. En dat terwijl Pam eigenlijk helemaal geen echte goochelaar is, wat zij doet is eerder: toveren. Ik vind haar leuk.
Ze zeggen dat het podium erotiserend werkt. Dat geldt waarschijnlijk alleen voor rocksterren, want als er iets is wat de mens gelijkvormig maakt (en dus de-erotiseert, want voor het erotieke is de suggestie van exotisch nodig, zelfs als het exotische in herkenning zit – in combinatie met het verbodene, wordt het familiaire exotisch), zijn het wel een macbook als spiekbrief en een powerpointsheet in de rug.
Zo stond de grote Nicholas Nassim Taleb (auteur van onder meer De zwarte zwaan) erbij, in het Tuschinski theater afgelopen vrijdag in Amsterdam. De lezing die hij op uitnodiging van Nexus hield, was ongeacht fantastisch. Daar deden mac noch powerpoint aan af.
Naderhand liet hij zich door Nieuwsuur rondvaren, zodat hij ‘s avonds zes minuten op televisie was. Terwijl hij vertelde, zocht de regie de gracht af voor een zwarte zwaan. Dat zou een mooi, toevallig beeld opleveren.
Het toeval speelt een belangrijke rol in de theorie van Taleb, die hij in Antifragiel. Dingen die baat hebben bij wandorde uiteenzet. Zo simpel mogelijk opgesomd: al het organische bestaat uit willekeurige gebeurtenis. Dat maakt het leven fragiel. Maar die kwetsbaarheid is niet altijd negatief (vandaar: antifragiel, niet als tegengestelde van fragiel, maar ter viering van het vruchtbaar fragiele), want het organische ontwikkelt zich volgens een s-curve en willekeurige gebeurtenissen zijn soms destructief, dan weer productief en stimulerend. Het onvoorspelbare is dus niet per se gevaarlijk. We zijn echter geneigd te denken van wel, omdat de economie geen natuurlijk s-curve kent en vooruitgang in een duidelijk rechte lijn zodoende vanzelfsprekend lijkt. Economische groei kent geen natuurlijk plafond en mist de noodzakelijke spontaniteit van ‘trial-and-error’ waarmee organismen doorgaans overleven, falen en verbeteren. Of zoals Taleb het verwoordde: ‘Ik kan mijn lichaamsgewicht niet verdubbelen in één dag, maar mijn vermogen wel.’
Hier hoort nog een interessante uitweiding bij over het belang van uitgesmeerde impact en trauma in kleine tikjes in plaats van verzameld gewicht in één keer, maar daarover een andere keer. Taleb maakte in elk geval aannemelijk hoe een kleine muis robuuster is dan een grote olifant.
Ik zat bovenin, op het balkon en dacht aan een recent interview van Wim Brands met de Amerikaanse schrijfster Lionel Shriver. Voor haar nieuwste roman, Big Brother, liet ze zich inspireren door de dodelijke obesitas van haar eigen broer. Kwetsbaar groot en extreem ongezond, al spreekt Shriver even fel over het andere uiterste: het lichaam als tempel. Mensen hebben een obsessie met uiterlijk, doen alles voor perfect slank of opgepompte spieren, maar vergeten de geest.
Volgens mij maakt het niet zo gek veel uit of mensen nou hun lichaam of hun geest als tempel beschouwen, het is de hedendaagse maakbaarheid die een illusie van controle biedt en ons blind maakt voor de fragiliteit, de organische spontaniteit van het bestaan.
Deze week mocht ik op de foto met drie godenzonen: geblokt, kaal en glanzend. Ze hadden het over welke voeding goed was voor een droge (doorzichtige) huid
, streken hun haren glad of juist wild, bliezen hun spieren op voor de spiegel.
Later die dag zat ik aan een sterfbed. Blauwe plekken, slappe huid over weggevroten spieren. Fragiel, hangend aan het allerlaagste puntje van de s-curve, zonder hoop op ooit nog omhoog.
Ik dacht aan de godenzonen, die waarschijnlijk in de sportschool waren na een portie magere kwark en kip. Hoezeer Taleb het bereiken van een mechanische, zogenaamd onkwetsbare extreme ook bestrijdt: ik begreep die pompende jongens beter dan het hoopje dood op gestreken lakens. En daarbij: heeft niet ieder mens recht op een tempel?
Aan het bed gezeten zag ik weinig schoonheid in de organische tekening van het leven: gerimpeld vel dat zich op geen enkele manier meer laat kneden. Die aanblik van rommelig en reliëfrijk, appelleert volgens Taleb aan de menselijke natuur: avontuurlijk en onvoorspelbaar. Daarom kan moderne kunst hem niet bekoren. Hij vindt het gladde strakke van moderne kunst zelfs een beetje gevaarlijk.
Toch zou je kunnen betogen dat Rothko’s ‘Black on Grey’ of Newmans ‘Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue’ juist een uitdaging in eenvoud en verstilling bieden. De gladstrakke oppervlakken waarmee we ons dagelijks omringen, zijn immers vol geluid en beweging. Stilstaand zwart vereist een andere blik.
Met eenzelfde fascinatie keek ik naar de strakgespannen huiden van de modellen op de shoot: als een welkome anomalie. Onbekend (exotisch) maakt bemind.
Lionel Shriver waarschuwt natuurlijk terecht dat deze gladde perfectie de norm wordt. Wie anders is, faalt niet alleen als model, maar als mens überhaupt. Toch is mislukking volgens Taleb juist een groot goed. Zonder de durf om te falen is er ook geen kans op slagen. Trial-and-error houdt de s-curve golvende. ‘We should be extremely favorable to those who fail. It’s not an individual experience, it’s for collective benefit.’
Ook hier gaf hij een simpel voorbeeld (alweer over eten). Als we altijd en alleen volgens vaststaand recept zouden koken, ontstaan er nooit nieuwe gerechten en smaken. We zouden bovendien aan ingrediënten gebonden zijn en hulpeloos blijken bij verandering van bijvoorbeeld klimaat of locatie.
‘Ik kom uit Lebanon, dus ik maak graag humous. Met trial-and-error probeer ik mijn humous te verbeteren, een beetje meer van dit, een snufje minder dat,’ zei Taleb.
‘En ach, wanneer het dan toch mislukt, geef ik het gewoon aan mijn nietsvermoedende buren.’
Gelach in de zaal.
Theoretisch is falen natuurlijk hartstikke noodzakelijk, maar uiteindelijk geef je mislukking toch liever aan anderen weg.
Jos Versteegen (1956) schreef zeven dichtbundels, waarin hij zich vooral liet inspireren door zijn familie en zijn jeugd in Limburg. Voor zijn debuutbundel werd hij genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs. Zijn meest recente bundel is Woon ik hier, met herinneringen van oude mensen. In 2016 publiceerde hij zijn vertaling van de Duitse gedichten die Hans Keilson in 1944 in de onderduik schreef voor een geliefde: Sonnetten voor Hanna. Jos Versteegen werkt sinds begin 2017 aan de biografie van Hans Keilson.
Roos van Rijswijk is redacteur van Tirade. Ze publiceerde proza in diverse tijdschriften en de roman Onheilig (Querido, 2016).
Sem van de Graaf (2002) schrijft absurde verhalen die uit de bocht vliegen en toch een sterke moraal communiceren. Zijn werk is komisch, vervreemdend en oprecht.Hij studeert af van Writing for Performance aan de HKU met het lange filmscenario ‘Een stoel, de dief en Elske’ en zijn onderzoek ‘Handen’. Verder schrijft hij toneel voor verschillende groepen, waaronder zijn eigen collectief ‘bröd’ waarmee hij met de gelijknamige voorstelling in Zaal 3 stond. Zijn VHS-korte films stonden op het Rotterdams Open Doek en het Gouds Filmfestival, waar hij de prijs won voor Beste Film Jong Talent.
