Architectuurhistoricus Thomas A.P. van Leeuwen maakt bijzondere boeken over de elementen. Zijn waterboek ging onder meer over zwembaden. Zijn luchtboek over wolkenkrabbers. En nu is hij bezig met vuur.

Kort geleden maakte ik een radioprogramma met hem naar aanleiding van een essay dat hij schreef voor het Amerikaanse culturele tijdschrift Cabinet. Over brandtrappen in New York. Cultuurgeschiedenis zoals cultuurgeschiedenis behoort te worden geschreven: je ziet een vliegenvanger en denkt, wie is de uitvinder. Dan volg je het spoor terug. Deze week sprak ik Thomas A.P. omdat er binnenkort weer een verhaal van hem in Cabinet verschijnt. Hij was net terug van vakantie, vertelde hij, en had de ketelploeg over de vloer. Ketelploeg? Hij woont in een pand aan een Amsterdamse gracht en de ketel is daar stokoud. Stel je een paar mannen voor die met beroete hoofden in het binnenste van een oceaanstomer verdwijnen. Een tafereel uit de negentiende eeuw.

De architectuurhistoricus vertelde van de vele mannen die klussen doen aan zijn oude huis en zei dat hij wel eens heeft overwogen om een boek over hen te maken, een portrettengalerij.Goed idee, ik wil het boek hebben maar ik vind het ook goed als het een gedroomd boek blijft. Waarom was de ketelploeg trouwens nu over de vloer? ‘t Is zomer, de ketel hoeft niets te doen voorlopig. Oktober, november, dan meldt mijn servicedienst zich. ‘Dan is het te laat’, zei Van Leeuwen, ‘Een bontjas koop je ook in de zomer’.

Voordat ik m’n eerste stukje voor dit Tirade-blog schreef heb ik eerst gebladerd in A Certain World, a commonplace book. Het is gemaakt door W.H. Auden en het bestaat uit citaten die de dichter bijeendrijft in hoofdstukken. Zo staat in het hoofdstuk Face, The Human een mooie uitspraak van Malcolm de Chazal over oren.

Overigens, en dat is mijn punt, de beste bloggers bestonden al lang voor het internet. (Ach ja, verzucht mijn andere ik dan, vroeger was alles beter, vooral de toekomst.)

Nu de oren: ‘The ears are the last feature to age’.

Voor twee eenzame uitvaarten schreef ik gedichten. De ene dode zonder kind of kraai kwam uit Polen, de andere uit de Oekraïne. De Pool liet een horloge na, de Oekraïner niets. Soms sta ik in gedachten weer even bij hun kisten. Gisteren nog, toen ik in de telefoonwinkel getuige was van een wonderlijk tafereel: een Afrikaanse man die een abonnement probeerde af te sluiten, zichtbaar geïntimideerd door een landgenoot van hem. Ergens in deze stad leidt hij een verborgen bestaan, hopend op een beter leven.

Zoals de Chinese vrouw van wier kamer de kunstenaar Jan Rothuizen een tekening maakte. Ze woont illegaal in het centrum, werkt bijna dag en nacht en probeert elke dag tenminste even via skype met haar dochter te praten die in China achterbleef. Zoals de Rus die ik elke dag zie zitten op de kade waaraan ik woon. Dromend kwam hij hier, inmiddels imiteert hij pistoolschoten als ik hem groet. Wel met een glimlach op zijn gezicht, dat nog wel.

Vorige week vergaderden mijn medebewoners over de vraag of een restaurant een terras mag neerzetten op die kade. Ze hadden het liever niet. Voor je het weet, zei een vrouw pinnig, trek je tuig aan. Wie zal dit soort mensen duidelijk maken dat zij zich, met al hun beschaving, soms als tuig gedragen.

Ik heb het gedicht voor de Oekraïner voor u opgediept:

In Memoriam

Oleksandr Polishchuk

Diep in de nacht schiet ik wakker; een van mijn kinderen komt niet lang daarna thuis.

Ik ben op mijn hond gaan lijken

die ruim voor onze komst aanslaat. Ik denk aan jouw laatste nacht, in het ziekenhuis, werd er op je gewacht? – en die nacht dat je jezelf

het leven probeerde te benemen,

werd er toen aan je gedacht, door je grootvader bijvoorbeeld met wie je – zo verbeeld ik me – in het voorjaar naar de veulens ging kijken?

Misschien vroegen jullie je wel af hoe het zou zijn om tussen de paarden te slapen in een warme zomernacht.

Ik denk aan een landgenoot van je die ik ken. Hij slaapt in auto’s die hij openbreekt, soms rijdt hij op en neer naar een naburige stad

om het idee te hebben dat hij iemand anders is, iemand van wie iets wordt verwacht, een man op wie wordt gewacht.

Diep in de nacht schiet ik wakker, hoe je jezelf door het achterhoofd schoot, het leek alsof niet jijzelf, maar een ander je had gedood.

Vanochtend vond ik een gedicht van W.G. Sebald dat zich direct liet vertalen; een gedicht als een oude stuiver die je ‘s avonds vindt in een zomerjack dat na een jaar weer uit de kast moest worden gehaald:

Het was alsof ik
onder een lage

hemel lag en ademde
door

het oog van
een naald

In Z, tweewekelijks Amsterdams straatmagazine, lees ik een stukje over het beste radioprogramma dat ik ken: Vrije Geluiden. Het werd tientallen jaren gemaakt door grafisch vormgever Piet Schreuders, en gepresenteerd door Albert Ballintijn. Vrije Geluiden duurde vijf minuten. In die korte tijd deed Schreuders nauwgezet onderzoek naar onder meer de achtergrondmuziek bij stomme films, de stemmen van tekenfilmfiguren en de muziek die in Amerikaanse liften werd gedraaid.

In Z lees ik over aflevering 3 van de 2e jaargang die ik nooit heb gehoord. Schreuders liet zijn presentator door de Kalverstraat lopen. ‘Onderweg beschreef hij een aantal winkels. Wat waarschijnlijk maar weinig luisteraars opviel, is dat die winkels destijds al lang niet meer bestonden: Gersons modepaleis, de Hoofdstad Boekhandel, de Corso Cinema…’