In 2003 publiceerde de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen het rapport Nederlands, tenzij…, dat gaat over de toekomst van het Nederlands als wetenschapstaal in de alfa- en gammawetenschappen. Daarover waren toen grote zorgen en nu zeven jaar later is er nog maar weinig veranderd. Wetenschappelijk personeel wordt nog steeds in eerste instantie afgerekend op de publicaties in  internationale refereed tijdschriften (periodieken met externe beoordelaars) en op het aantal malen dat hun publicaties door derden worden aangehaald: de internationale citation score. Met deze cijfers worden carrières gemaakt en gebroken; het spreekt voor zich dat onderzoekers daarom ervoor kiezen voor een internationaal publiek in het Engels te publiceren. 

Destijds was ik betrokken bij de samenstelling van het rapport en ik ben daarom de discussies over dit onderwerp op de voet blijven volgen. De problematiek is dus niet veranderd, wel de context waarin zij wordt besproken. De laatste jaren zie ik het rapport steeds vaker opduiken in bijdragen over het behoud van de Nederlandse identiteit en cultuur. Dat gebeurt dan vaak op grond van een  eenzijdige lezing van het rapport. De boodschap van de KNAW om als wetenschapper naast in het Nederlands vooral ook in het Engels of in een andere taal te publiceren, vind je in die discussies bijvoorbeeld nooit terug. 

Gelukkig zijn er ook nog steeds mensen die de nuance wel aanbrengen. Afgelopen zomer schreef een aantal hoogleraren taalkunde een brief aan minister Plasterk, waarin wordt gewezen op de juiste boodschap van de KNAW. De hoogleraren benadrukken enerzijds hoe belangrijk het is voor onderzoekers om in het Engels of een andere taal te publiceren. Meertalenbeleid past bij het streven van Nederland om een vooraanstaande positie als kennismaatschappij in te nemen, stellen zij. Taal en denken zijn nu eenmaal onlosmakelijk met elkaar verbonden en meertaligheid geeft toegang tot meer kennisgebieden.Het gebruik van verschillende talen als voertuig van de gedachte kan volgens hen ook nog eens een extra bijdrage leveren aan ieders intellectuele ontwikkeling.

Anderzijds voegen zij eraan toe: ‘Een Nederlandstalige publicatie is nodig wanneer het gerapporteerde onderzoek maatschappelijk relevant is in de Nederlandse context of wanneer het past in een wetenschappelijk discours van deskundigen op een voor Nederland specifiek gebied – denk aan de Nederlandse taalkunde, de Nederlandse geschiedenis, de Nederlandse bosbouw, Nederlands recht, de vaderlandse economie, criminaliteit, media, waterstaat, winkelstand, kunst en cultuur, bestuurlijke inrichting, politiek en dergelijke. Engelstalige publicaties komen uit zulk onderzoek voort wanneer het tevens antwoord geeft op algemene wetenschappelijke vragen.’

Zo is het maar net. De wetenschap is kosmopolitisch, de onderzoeker kan en wil niet anders dan een wereldburger zijn. Te vaak wordt vergeten dat voor een wereldburger de eigen taal en cultuur even interessant zijn als de talen en culturen in de wijde wereld om hem heen. Het is van belang dit in een tijd waarin kosmopolieten en nationalisten in het debat tegenover elkaar worden geplaatst te benadrukken. Geen tweespalt, maar een weloverwogen enerzijds en anderzijds.   

Schrijver en dichter Willem Bijsterbosch is vorige week op 55-jarige leeftijd overleden. Plotseling, dood in zijn huis gevonden. Hij heeft daar waarschijnlijk een week gelegen. Zo kan het een vergeten schrijver vergaan. Inmiddels is hij gecremeerd, op kosten van de gemeente Den Haag. Wat een treurigheid. Bijsterbosch publiceerde tussen 1981 en 1997 acht romans, waarvan Handlangers het bekendst is. Hij debuteerde met een bundel gedichten: Motief onbekend. Hieruit een gedicht, ter nagedachtenis:

 Een hoog

 Toen ik nog bij jou woonde

In het huis met de binnenplaats

Luisterde ik nachtenlang

Naar jouw onrustige voetstappen

En hoe je op de schrijfmachine

Die brieven aan haar uittikte.

Op de avond van haar komst

stond ik halverwege de trap,

hoorde hoe ze je naar bed leidde

en hardop lachend uitdaagde

tot de liefde die zich daarna

in een doodse stilte voltrok.

En als ze dan weer op zondag

met de trein naar huis ging

kwam je benden met jenever

en liet, de ogen dicht , toe

dat ik je haren streelde.

In Museum de Fundatie in Zwolle zag ik zo’n 50 portretten van Henk Jurriaans, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw als psycholoog bekend werd omdat hij in zijn therapieën mensen leerde alleen nog maar dingen te doen die ze plezierig vinden. Als kunstenaar wist hij in dezelfde tijd de aandacht te trekken van de internationale pers toen hij in het Amsterdamse Stedelijk Museum zichzelf tentoonstelde. Hij was niet alleen een onconventionele therapeut en kunstenaar, maar ook privé tartte hij de bestaande orde; tot zijn dood in 2005 woonde hij met vier vrouwen, onder wie de kunstenares Marte Röling, in het Groningse Uithuizen.  

Marte Röling is ook de maker van de in Zwolle tentoongestelde portretten die worden gepresenterd onder de titel ‘Portretten van een Liefde’.  Zij is een kunstenares van naam, die grote sculpturen en schilderijen maakte. Ze zijn te vinden in veel openbare en bedrijfscollecties en in particuliere verzamelingen. Als ‘portretschilderes’ heeft ze eerder van zich laten spreken. In de jaren tachtig van de vorige eeuw schilderde zij staatsieportretten van koningin Beatrix en prins Claus, die een beetje doen denken aan de postume portretten van Jurriaans die ik in Zwolle zag. Het zijn schilderijen met felle kleuren, waarop we Jurriaans in verschillende poses zien afgebeeld.

Juriaans was de grote man van Röling, met wie ze ‘een groots en meeslepend’ leven heeft geleid. Zijn dood sloeg een gat in dat leven, vertelt ze tijdens een aangrijpend interview waarvan de videobeelden in het museum worden afgespeeld. Tijdens het schilderen was ze weer even bij hem en je begrijpt meteen waarom ze er zoveel maakte.    

Een fascinerende verzameling waar je maar niet van weg wilt lopen, maar als je de portretten een voor een bekijkt, ontdek je dat naast een aantal mooie doeken toch ook veel minder goede werken worden tentoongesteld. Blijkbaar boeien de doeken door de macht van het getal en de kennis van de biografische context waarin ze tot stand zijn gekomen. Een vrouw rouwend om haar grote liefde, op zoek naar een manier waarop zij de breuk met hem kan herstellen. In het museum ben je even deel van deze liefde en dat maakt je stil. Een typisch voorbeeld van hoe bekendheid met de biografie van de kunstenaar zijn of haar werk omhoog kan tillen? 

Schuldige seks. Homoseksuele zedendelicten rondom de Duitse bezettingstijd is de titel van het proefschrift waarop Anna Tijsseling enkele weken geleden in Utrecht promoveerde. Ze haalde er de pers mee, omdat zij beweert dat niet tijdens, maar juist na de Tweede Wereldoorlog meer homoseksuelen werden vervolgd. Met een heldere grafiek maakt zij duidelijk dat vanaf de bevrijding het aantal veroordelingen op grond van het sinds 1911 in Nederland bestaande artikel 248bis gestaag toenam. Het gewraakte wetsartikel verbood volwassen homo’s seksueel contact te hebben met personen tussen de 16 en 21 jaar. Heteroseksuelen mochten dat wel.

Het groot aantal veroordelingen tijdens de eerste naoorlogse jaren is geheel in overeenstemming met een overheidsbeleid dat was gericht op de bestrijding van de zedenverwildering. Het zegt echter ook veel over de toen vigerende opvatting over homoseksualiteit. Zij werd gezien als een ziekte die je als jongere door verleiding van een oudere man kon oplopen. Men spreekt in dit verband vaak van de Draculathese; een jongeman die eens verleid was, kon zelf ook verleider worden en daarom diende homoseksualiteit met wortel en tak uitgeroeid te worden. 

Het jaar 1949 vormt een historisch dieptepunt in het aantal veroordeelden op grond van 248bis, met name in het district Den Haag. Ik schreef hier al over in mijn twee jaar geleden verschenen Hans Lodeizen. Biografie, waarnaar door Tijsseling ook wordt verwezen. De dichter werd in het rampjaar in het Haagse Bos, door hem in een gedicht ‘de tuin der liefde’ genoemd, betrapt op het bedrijven van de liefde met een zestienjarige jongen. Hans Lodeizen werd opgepakt, kwam korte tijd in het Huis van Bewaring en moest zich uiteindelijk onder behandeling van psychiater E.A.D.E. Carp stellen.

In mijn biografie beschrijf ik hoe Hans Lodeizen zich verzette tegen de behandeling van zijn psychiater en in plaats van te willen ‘genezen’ een verhouding aanging met een winkelbediende van de Haagse Bijenkorf. Hij was na zijn arrestatie strijdbaarder dan ooit in zijn homoseksualiteit en hij vond dat die houding ook gevolgen moest hebben voor zijn dichterschap. Dat moest directer en realistischer zijn. Op 9 december 1949 schreef hij in zijn dagboek: ‘Wij hebben allemaal de staat en de politie tegen ons: het beste is maar om dit feitelijk openlijk “in het gezicht” van staat + politie te aanvaarden. Wij zijn outcasts, allemaal, onze werkelijke gedachten zouden ons de doodstraf op het lijf halen.’

 Het interessante in het boek van Tijsseling is dat zij laat zien dat 1949 in verband met het groot aantal veroordelingen een rampjaar genoemd kan worden, maar dat vanaf dat jaar homoseksuelen in de rechtszaal ook strijdbaarder werden. Net als Hans Lodeizen pikten ze de repressie niet meer. Tijsseling geeft met dit inzicht het leven en dichterschap van Hans Lodeizen een nieuwe context. Hij was zich bewust van de omwenteling. Voor het eerst durfde hij stem te geven aan zijn opstandigheid. Hans Lodeizen stond dus niet alleen met zijn poëzie aan het begin van een vernieuwing in Nederland (de moderne poëzie begint in Nederland na de Tweede Wereldoorlog, is wel een gezegd), maar met de weigering zich aan te passen ook aan de oorsprong van een emancipatiebeweging van homoseksuelen. Hans Lodeizen stierf een jaar na zijn arrestatie. Het is triest dat hij door zijn vroege dood aan een nieuw dichterschap en een openlijk leven als homoseksueel geen vorm kon geven.

 P.S. Over de winkelbediende van de Bijenkorf zal ik binnenkort iets meer vertellen.