Vergeten

Op een conferentie in het Trippenhuis over diversiteit in de wetenschappen hield Adelheid Roosen een artistieke interventie. Ze toonde een video over haar dementerende moeder en raasde daarna langs de groep verbouwereerde (en licht timide) wetenschappers met grootse verhalen over de Ander, over vervreemding en toenadering. In de video van de moeder kwam een bijzonder lief beeld naar voren. Deze persoon bleef ondanks haar zwakker wordende geheugen een mens, met emotionele, lichamelijke en geestelijke besognes.

De kracht van de video school in de vrijheid van de dementerende vrouw. Het is voor omstanders gemakkelijk, en gebeurt bijna instinctief, om vervreemd te raken van een persoon die geestelijk onthecht raakt van de ‘normale’ beleveniswereld. In die beelden zag je echter niet een hulpeloze en onthechte moeder, maar een spelend en genietend lichaam, dat zich probeerde te verhouden tot de rest van haar omgeving.

Uit de woorden die de moeder sprak, bleek eveneens dat de dementie een bevrijdend proces kan zijn. Associatieve dichters mogen groen en geel van jaloezie uitslaan om de taal van een dementerende. Een heel leven aan ervaringen, ontmoetingen en gesprekken dringen zich ongefilterd op in klankrijmen en kleine woordgedichten.

Hoe angstaanjagend vergeten echter ook kan zijn, blijkt uit The Bell Jar (1963) van Sylvia Plath. Hierin beschrijft zij op eerlijke en indringende wijze haar depressie en de omgang ermee vanuit de therapeutische geneeskunde. De scènes waarin de elektroshocktherapie centraal staat schitteren door hun huiveringwekkende vorm. Het narratief wordt op dat punt onderbroken. Er is geen herinnering aan de pijn die hoofdpersoon Esther Greenwood ondergaat in die kamer, of aan de momenten erna. Ze klauwt zich achteraf met moeite uit de dichte mist rond haar geest.

Ondanks de gaten die vallen in het geheugen van Greenwood blijft ze wel in de wereld staan. Daarin voelt ze zich onvrij, in het nauw gedreven door zorgen om werk, studie, vrienden en liefde. De herkenbaarheid en alledaagsheid van die beslommeringen maken de leemtes van de therapie des te schrijnender. De kracht waarmee Greenwood zichzelf er toch toe zet om iets te doen, biedt de troost dat mensen mensen blijven, ook al wordt een deel van hun geheugen op hardhandige wijze ontnomen.

Hetzelfde kan niet gezegd worden van een apparaat als HAL 9000. De supercomputer die in 2001: A Space Odyssey (1968) de crew van een ruimteschip systematisch omlegt, handelt dankzij minutieus uitgewerkte datasets. Zodra de protagonist in opstand komt en de hard drive van HAL verwijdert, verliest de computer niet alleen zijn geheugen, maar ook zijn gehele bestaansvorm. In een poging een liedje te zingen kwijnt het weg.

Mensen zullen en worden voorbijgestreefd door computers. Het menselijk geheugen is misschien even fragiel als een hard drive. Maar het is juist dankzij de fragiliteit en de kracht van het menselijke lichaam om in de wereld te kunnen blijven, dat we de computers nog één stap voor zijn. Roosens moeder ontlokte nog steeds affectie, Plath raakte in haar eerlijkheid een gevoelige snaar. Ik vergeet ze voorlopig allebei niet.

 

Alex Philippa (1994) studeert klassieke talen en wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam en is hoofdredacteur bij defusie.net.

In de Oorshop

Fluitende lucht bij het bakken van schapenlongen

Jarenlang heb ik voor mijn geld gekookt. De avond van tevoren bestelde je via de telefoon bij groothandel en bijvoorbeeld vishandel de zaken die je nodig had. Om 15 uur betreed je de keuken, om de afgeleverde bestellingen op te ruimen, de mise en place te doen, de dagschotel te maken, nieuwe sausen, taarten en patés voor te bereiden. Op een dag dat ik tijd heb is dat nog steeds mijn tijdstip: om 15 uur begin je te koken. In het klein speel je na wat je in een professionele keuken deed, en wat ik me goed kan voorstellen van hoe het in een intensief gebruikte grote keuken van een klassiek hotel of herberg gaat: langzame dingen zijn altijd bezig. Ergens rijpt een kaas, ergens pruttelt een bouillon, ergens karameliseren uitjes op lage temperatuur, rust deeg, hangt wild te besterven, klaart boter, marineert vlees, wellen rozijnen, zuigen gedroogde porcini zich vol vocht, ademt wijn, bakt spek uit.

Net als bij sport breng je veel tijd met jezelf door bij koken, je volgt gebaande gedachtepatronen, voelt het spiergeheugen je hoeveelste uitje snipperen? Je kijkt of je paprika mannelijk of vrouwelijk is en hoe je haar dus aan dient te snijden. Je mengt op instinct bloem en boter voor een deegje. Je zet een mes aan, plukt wat kruiden weg, je warmt een pan voor, snijdt het groene stukje uit de tomaat, giet af, op, verwarmt de oven voor en bent afwezig, nergens mee bezig dan met een maaltijd. Alleen mis ik personeel. Niets mooier dan een grote keuken met personeel.

Gedachten over herhaling, oneindigheid, groei, bevrediging, rotting, gaafheid, smaak, worden onderbroken door draaibewegingen van de gasknop, timers, hakken, snijden, knippen, proeven. En lezen: mijn favoriet Elisabeth David bijvoorbeeld:

‘De elementen die je altijd weer terugvindt in het eten in al deze landen zijn de olie, de saffraan, de knoflook, de krachtige plaatselijke wijnen; de aromatische geur van rozemarijn, wilde marjolein en basilicum die in de keuken te drogen hangt; de prachtige kleuren van de marktkramen met hoge stapels paprika’s, aubergines, tomaten, olijven, meloenen, vijgen en limoenen; de grote bergen glanzende zilveren, oranje en als een tijger gestreepte vissen, en die lange dunne vissen waarvan de graten later vreemd groen blijken te zijn. Er zijn ook allerlei soorten onbekende kazen die van schapen- of geitenmelk worden gemaakt; de kramen van de slagers hangen vol met alle denkbare soorten ingewanden van alle eetbare dieren (iedereen die een tijd in Griekenland heeft gewoond kent het ijzingwekkende geluid van fluitende lucht bij het bakken van schapenlongen in olie). Er zijn oneindig veel soorten krenten en rozijnen, aan lange draden geregen vijgen uit Smyrna, dadels, amandelen, pistachenoten en pijnboompitten, gedroogde meloenpitten en vellen abrikozenpasta die in water worden opgelost voor een verfrissend drankje’

Aan het werk!

——————————–

img_2482Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade en was van 1995-2000 kok.

 

 

 

 

Foto van Menno Hartman
Menno Hartman

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot.

Blijf op de hoogte, ontvang onze nieuwsbrief.

Het recht op tijdloosheid

Na een reis van twaalf uur hobbelde ons huurautootje over de stenige landweg die Ounara met Had Draa verbond.

Nog even en we zouden aankomen bij het naamloze gehuchtje dat door onze routebeschrijving slechts werd aangeduid met à droite après 11,6 KM. 

We moesten een paar keer stoppen voor overstekende geiten en dromedarissen, die door een oververmoeide en inmiddels geïmplodeerde Nadim met matige interesse werden gevolgd. In de dagen voor ons vertrek had hij niet kunnen slapen van het vooruitzicht deze dieren in het wild te zien.

In de spiegel keek ik naar B, en naar het Marokkaanse landschap in de glazen van haar zonnebril. Ik reikte over mijn schouder en ze pakte mijn hand. Ik dacht aan onze reizen voordat de kinderen er waren en kreeg heimwee. Ada snurkte op de achterbank, de zwoele geur van slapende baby verspreidend door de auto.

Tegen het einde van de middag aten we op het terras van het gestapeldstenen huis. De buurvrouw had – op verzoek van de eigenaars – een tajine met geit gebracht. We aten langzaam van het vlees en de doorgare heerlijke groenten.

Voor het eerst in jaren zouden we tien dagen zonder zelfs maar kans op internet zitten. Er leken meren tijd tussen de middag en de avond, de avond en de nacht te liggen. Omdat er geen verwarming was sprokkelden Nadim en ik in de velden van het gehucht, en toen het schemerde stookten we een vuurtje van argantakken en olijfhout.

In de dagen die volgden ontdekten we de omgeving. Mijn laatste keer in een Arabisch land was lang geleden, maar de mensen waren nog even warm en gastvrij. Ik miste mijn horloge niet. We aten wanneer we honger kregen en wandelden over de eindeloze ezelpaadjes die de akkers doorkruisten. Steeds was er het ruisen van de golven aan de kust ter hoogte van Essaouira. Verdwalen was onmogelijk door de zon, de bergen, de zee.

Als een heuvel hoog genoeg was dan kon je hem zien liggen: de machtige Atlantische Oceaan.

We gingen naar bed als het donker werd, en voor het eerste licht stond ik op om vuur en koffie te maken. Na twee nachten wist ik niet meer welke dag van de week het was, welk uur van de dag. Bij het ontbreken van tijd leek mijn besef van plaats te groeien.

Ik pikte snel weer wat Arabisch op; kocht groenten en vlees op de souk van Had Draa en werd verliefd op het land, de mensen. Een verkeersagent hield ons staande en excuseerde zich voor de boete die hij uit moest schrijven. Bij ons afscheid aaide hij me over mijn rug en bood nogmaals – ook namens zijn collega – zijn excuses aan.

Bij terugkomst in Nederland las ik in een Volkskrant van de opgespaarde stapel over het recht op onbereikbaarheid dat in Frankrijk onderwerp van gesprek is.

Onbereikbaarheid is stap één, wat mij betreft. Een recht op tijdloosheid, daar is de echte winst te halen.

______________________________________________________________________

Optie 8Gilles van der Loo (Breda, 1973) was redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Hij schreef de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de roman Het laatste kind. Op 23 oktober van dit jaar verscheen zijn nieuwe en sterk autobiografische roman Het jasje van Luis Martín.

 

Foto van Gilles van der Loo
Gilles van der Loo

Gilles van der Loo (Breda, 1973) is schrijver en schrijfdocent. Tussen 2011 en 2015 was hij redacteur van Tirade. Bij Van Oorschot publiceerde hij de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de romans Het laatste kind, Het jasje van Luis Martín, Dorp en  Café Dorian. Meest recent verscheen Mens blijven aan het front bij Hollands Diep, dat hij samen met zijn Oekraïense vriend Andrii Kobaliia schreef.

Dit nooit meer

Rampspoed overkomt mij zelden en ik heb een gebrekkig inlevingsvermogen. De Twin Towers boezemden geen angst of medelijden in, voor de tsunami op tweede kerstdag gaf ik nukkig en onder ouderlijke drang geld aan het speciale gironummer. De dood van een celebrity ontvang ik met schouderophalen. Literatuur biedt godzijdank een mogelijkheid wél iets te voelen.

Afgelopen winter bezocht ik Praag. Een prachtige stad, dat als knooppunt van cultureel, religieus en economisch Europa een doordringende historiciteit uitademt. Daar bezocht ik de Sint-Cyrillus en Sint-Methodiuskerk, de laatste schuilplaats van de verzetsstrijders Jozef Gabčik en Jan Kubiš. Het staat een honderd meter van het Dansende Huis. Deze twee Tsjechische verzetsstrijders hebben het nazikopstuk Reinhard ‘de beul van Praag’ Heydrich vermoord.

Laurent Binet vertelt in HhhH (Himmlers hersens heten Heydrich) het verhaal van deze strijders en het tumultueuze verloop van de dag van de moord. Hoe gedetailleerd en verfijnd het boek geschreven is, ondervond ik des te meer toen ik in diezelfde kerk stond. De informatieplakkaten vertelden in het gebouw het belangrijke maar grotendeels vergeten verhaal. Ze verhaalden over de verkeerde drop location, over weigerende wapens, over de anti-tankgranaat geworpen in Heydrichs auto. Over de spanning en angst die de rebellen voelden in de crypte van de kerk waar zij scholen.

In diezelfde crypte kan je bij het grafmonument van de verzetsstrijders staan. Zien door welk vloerluik zij naar de nazi-officieren hebben geschoten, hetzelfde luik waardoorheen uiteindelijk de fatale gasgranaten zijn gegooid. Op die locatie beklemt de wanhoop en het noodzakelijke verzet je. Bovenal beklemt angst, de angst dat er weer een dergelijk verzet nodig zou zijn.

Deze twee heren hadden tenminste de mogelijkheid tot verzet. In zijn verbijsterende roman Is dit een mens beschrijft Primo Levi de uitzichtloosheid en totale dehumanisering van het Monowitzconcentratiekamp, een onderdeel van het Auschwitzcomplex. In zulke omstandigheden bestaan geen mogelijkheden tot verzet, geeft Levi toe. Het is ieder voor zich. De kampwerkers stonden elkaar om hun goederen naar het leven, ook al betekende zo’n extra hemd of lepel absoluut gezien weinig.

Een treurig en moeizaam verslag, zeker. Maar de literaire kracht komt echt naar voren in de Dantescène. Levi probeert een jongere kampgenoot in te krappe tijd en met een geheugen dat hem in de steek laat de schoonheid van Dantes Inferno te tonen. De drang en noodzaak om te midden van het ontmenselijkte kamp de wonderschone poëzie over te dragen en daar voortdurend niet in te slagen, stelt ontzettend droevig. Ik heb in tijden niet zo gehuild om een boek. Nu vreemdelingenangst voortwoekert is Primo Levi’s verslag een ontroerende herinnering aan onze menselijkheid. En aan de gebreken daarvan.

 

ProfielfotoAlex Philippa (1994) studeert klassieke talen en wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam en is hoofdredacteur bij defusie.net.

Een hartverwarmend Iers rebel

Twee dingen weten we zeker: er zit geen thee in dat kopje, en dat pinkje is een verwijt aan de Engelsen.

‘Mevrouw Cloonoe dankte haar faam aan het feit dat ze haar dronken echtgenoot bij Mulliger in het kanaal had geduwd, een daad waarmee ze zich bij vrienden en geburen een reputatie van grote wijsheid had verworven.’

De Ierse zaak‘ laat zich redelijk aflezen uit geweldige romans als The story of Luce Gault, van William Trevor, of de boeken van Sebastian Barry, The Secret Scripture of On Canaans Site. Alle romans waarin de Blacks and Tans, 1919, 1921, Eamon de Valera etc. een rol spelen.  Barry laat zien hoe lang de politieke roerselen in persoonlijke levens dooretteren, en hoe families die beïnvloed raken door de onafhankelijkheidstrijd onderling in conflict raken, maar ook hoe binnen gezinnen deze strijd voortwoekerde.  In zijn laatste boek A Temporary Gentleman speelt ook de andere grote Wreker van Ierland een mooie rol: de drank.

Zo’n zin als hier bovenaan is hartverwarmend, hij komt uit de mond van Brendan Behan, en werd opgetekend van een bandopnamen  van Rae Jeffs, zijn redactrice. Behan was in de woorden van Cees Nooteboom ‘een kroegtijger met het uiterlijk van een Belgische slager’ zo staat te lezen in een biografische schets die Karel Wasch van Behan optekende, recent verschenen bij uitgeverij Prominent: Gevangen vrijbuiter. Over het leven van Brendan Behan (1923-1964).

In de Privédomein-reeks van de Arbeiderspers verscheen Bekentenissen van een Ierse rebel. Het is een meeslepend boek, Behan is een boef, loopt met doorgeladen revolvers rond, ‘never unwilling to bend an ellbow’ zoals die ‘bekakte’ Engelsen zeggen, oftewel een rasalcoholicus. Maar een hart van goud. Je kunt dit boek niet lezen zonder van de man te gaan houden, een hele rauwe vent, met een schitterende geest, zonder poeha. Bij de minste gelegenheid barst hij uit in het zingen van volkswijsjes, hij heeft schijt aan zowel de ‘officiële’ IRA als de Britten, maar generaliseert nooit, overal zitten ook goede mensen tussen. We volgen hem bij klusjes, in de nor, waar hij boeken leest en zijn Iers vervolmaakt.

Behan heeft een vertelstem die door een opname-apparaat, na redactie, na vertaling nog overkomt als uit éen stuk. Hij is een geweldige vent. Moeilijke tijden mooie mensen, mooie tijden moeilijke mensen, ga je denken als je Behan leest.

 

——————————–

img_2482Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade.

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Foto van Menno Hartman
Menno Hartman

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot.

G-l-o-r-i-a

Foto bij blogje 4‘Jesus died for somebody’s sins, but not mine.’ Het is de eerste regel van het eerste nummer van het eerste album van Patti Smith. Dat weet ik alleen omdat ik haar muziek eigenlijk pas sinds kort luister; dat eerste album, Horses, staat nu al een week op repeat.

Voordat ik Horses voor het eerst luisterde, las ik Just Kids, de memoires die Patti Smith schreef over haar jeugd, haar beginjaren in New York en haar ontmoeting en verbondenheid met Robert Mapplethorpe. Beiden stevenen ze af op wereldfaam, maar weten dat zelf natuurlijk nog niet – al is de ambitie van Mapplethorpe enorm. Wat me vooral trof aan het boek was de sympathieke vertelstem van Smith, die constant vol compassie en empathie is, nergens oordeelt, en met de juiste details en anekdotes een prachtig tijdsbeeld oproept. Het legendarische Chelsea Hotel, de clubs en restaurants waar muzikanten en kunstenaars samenkomen, waar Janis Joplin met haar band aan de ene tafel zit, Jimi Hendrix aan een andere tafel zit te eten, Jefferson Airplane en Country Joe and the Fish samen in een andere hoek zitten – en daar loopt de jonge Smith, op dat moment nog zonder enig idee dat ze zelf zou gaan zingen.

Mooi is ook om te zien hoe dat idee ontstaat en groeit: eerst Jim Morrison zien optreden en denken ‘dat zou ik ook kunnen’, dan door Bobby Neuwirth aan het werk gezet worden (‘next time I see you I want a song out of you’), en tot slot voor het eerst poëzie voordragen met muzikale begeleiding. De combinatie werkt en opent nieuwe deuren: zo was die zin ‘Jesus died for somebody’s sins, but not mine’ eerst onderdeel van het gedicht ‘Oath’, voordat Smith de tekst op muziek zette – wat resulteerde in een briljante bewerking van Van Morrisons ‘Gloria’. (Lees hier over die bewerking, en luister naar het gedicht, met én zonder gitarist – en hier naar het uiteindelijke ‘Gloria’.)

Wanneer haar band in 1975 compleet is, en Smith voor het eerst in volledige bezetting het podium betreedt, valt alles op zijn plaats:

The night, as the saying goes, was a jewel in our crown. We played as one, and the pulse and pitch of the band spiraled us into another dimension. Yet with all that swirling around me, I could feel another presence as surely as the rabbit senses the hound. He was there. I suddenly understood the nature of the electric air. Bob Dylan had entered the club. This knowledge had a strange effect on me. Instead of humbled, I felt a power, perhaps his; but I also felt my own worth and the worth of my band. It seemed for me a night of initiation, where I had to become fully myself in the presence of the one I had modeled myself after.

Ik schreef eerder over Dylan, wiens ‘A Hard Rain’s a-Gonna Fall’ Smith (ook weer zo gloedvol) vertolkte voor het Nobelprijscomité, waarmee er wat kleine cirkels rond zijn. Bovendien: die albumtitel Horses doet ook erg denken aan de herhaalde paarden in de teksten van Josh Ritter (en dan heb ik het nog niet eens gehad over Willy Vlautin, frontman van de band Richmond Fontaine en geweldig schrijver, die met Lean on Pete net als Ritter een roman over een man en een paard schreef).
Na Just Kids ben ik direct begonnen in Smiths meest recente boek, M Train; maar Horses blijft nog even op repeat staan.

Irwan Droog © Floor SchrijversIrwan Droog (Den Haag, 1984) studeerde Nederlandse letterkunde en literatuurwetenschap aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij zat in de redactie van Recensieweb en Tijdschrift Ei. Voor Tirade schreef hij eerder een artikel over het werk van John Steinbeck. Van 2012 tot 2017 was hij redacteur bij Uitgeverij Cossee. Hij is medeoprichter van de J.M.A. Biesheuvelprijs, de eerste literaire prijs voor korteverhalenbundels. Sinds begin 2017 werkt hij als zelfstandig redacteur en vormgever. © foto Floor Schrijvers

Meer blogs

  • Afbeelding bij Warm

    Warm

    Hitte verbindt. Er wordt minder van je verwacht; je verwacht een stuk minder van anderen en veel minder van jezelf. Bij hitte doe ik alles langzaam en merk dan dat ik hetzelfde gedaan krijg – zelfs na vijf duiken in de gracht en anderhalf uur staren sluit ik mijn laptop in de middag met tevredenheid....
    Lees verder
  • Afbeelding bij Zomerverlies

    Zomerverlies

    Alle ramen stonden open en toch was het warm in mijn keuken. Ik sneed knoflook in dikke plakken en liet die bruinen in de lekkerste olijfolie, hakte een paar rijpe vleestomaten en voegde die toe, dopte hulkgroene erwtjes. Als ik buiten de deur ga eten maak ik voor vertrek iets voor de thuisblijvers; je bent...
    Lees verder
  • Afbeelding bij De bekende weg

    De bekende weg

    Het Zeeuwse dijkhuisje van B’s tante is al een jaar of twintig in mijn leven. Het is er stil, er is veel licht en de zee voelt heel dichtbij, maar rond de dijk is geen toerisme. Het enige wat er verandert is de tuin: er zijn meer rozen dan voorheen. De wilg is groter, en...
    Lees verder
Tirade bloggers
  • Foto van Sem van de Graaf
    Sem van de Graaf

    Sem van de Graaf (2002) schrijft absurde verhalen die uit de bocht vliegen en toch een sterke moraal communiceren. Zijn werk is komisch, vervreemdend en oprecht.Hij studeert af van Writing for Performance aan de HKU met het lange filmscenario ‘Een stoel, de dief en Elske’ en zijn onderzoek ‘Handen’. Verder schrijft hij toneel voor verschillende groepen, waaronder zijn eigen collectief ‘bröd’ waarmee hij met de gelijknamige voorstelling in Zaal 3 stond. Zijn VHS-korte films stonden op het Rotterdams Open Doek en het Gouds Filmfestival, waar hij de prijs won voor Beste Film Jong Talent.

  • Foto van Dünya Calikci
    Dünya Calikci

    Dünya Calikci (28) is een echte Amsterdammer en schrijver pur sang. Als student aan de opleiding Writing for Performance aan de HKU schrijft ze rauw, eerlijk en realistisch – altijd dicht op de huid. Haar werk draait om echte mensen en hun verhalen, zonder opsmuk of filter. Dünya zoekt de kwetsbaarheid op en vangt het alledaagse in woorden die blijven hangen.

  • Foto van Ida Hondelink
    Ida Hondelink

    Ida Hondelink is schrijver en performer. Ze studeert momenteel af aan de studie Writing For Performance aan de HKU. Reeds is ze actief als dichter en essayist op verschillende platforms en podia, waaronder Notulen van het Onzichtbare, Hard//hoofd, Dichters in de Prinsentuin, de U-Slam en de Nacht van de Literatuur. Haar werk is fantasierijk, maatschappijkritisch en heeft doorgaans een poëtische ondertoon.
    (portret: Lin Woldendorp)