Waar wij wonen worden dingen neergezet voor de mensen. Er wordt op een lege dinsdagmiddag een podium gebouwd op een nat plein, het podium staat snel zodat het ook snel weer mee te nemen is, het is een vloertje op pootjes. Iemand drukt op een knop, iemand zingt op muziek die nergens vandaan komt; dit is een van de neergezette dingen. Niemand zit te wachten op de dingen die neergezet worden – niet op het springkussen waarvan de blaasinstallatie herrie maakt, niet op de All You Need is Love-bus, niet op de kermis en al helemaal niet op de zingende kerstmannen die het winkelend publiek achtervolgen met hun draadloze microfoons.
Wij zijn geen winkelend publiek, we doen boodschappen en dat doen we op een plein vol holle doorgeefzaakjes. ’s Avonds liggen we in bed en horen een plofkraak. ’s Ochtends staan we op, doen we de dag zoals je een dag doet en we kopen eten om de rest van de dagen ook te overleven. De dingen met hun felle kleuren schieten als wijzende vingers de grond uit; we horen lol te hebben, en geld om aan de kerstmannen te geven en we horen niet hard te lachen als de DJ voor de Hunkemöller het knopje voor scratchgeluid indrukt- nee, ze denken echt dat we het mooi vinden, we moeten ervan genieten. Ze denken dat wij mensen zijn die niet weten dat je scratcht met een langspeelplaat. Heb het in godsnaam leuk, vlaggen de draaimolens, de volksdansers, de steltlopers en de elastieken tuigjes waar je je kind mee tot boven lege warenhuizen kunt laten lanceren; geniet, geniet, klap toch mee, het leven is mooi. We weten heus dat het leven even mooi als rot, even droog als nat, even vol als leeg kan zijn, maar hier even niet. Hier hoeven we de schaduw van de metershoge gemeentehanden die ons het prullerig vertier toeschuiven niet te dulden. Als de fotograaf die ons vast moet leggen terwijl we in een suikerspin happen passeert happen we niet in een suikerspin, we kopen geen suikerspin, we kopen een pak rijst en een zak aardappels en hondenbrokken en sperziebonen, die in de aanbieding zijn.
En we wachten, met de kaken op elkaar, tot ze ons eindelijk begrijpen.

—

Roos van Rijswijk is redacteur van Tirade. Ze publiceerde proza in diverse tijdschriften en de roman Onheilig (Querido, 2016).

Als driejarig kind heb ik een grote lappenpop, Josefien, en een imaginary friend, Tamara. Op de momenten dat ik iets sloop – regelmatig – of me eigenwijs gedraag – zeer regelmatig – geef ik Tamara de schuld. Vanaf september 1992, ik ben dan drie en een half, wordt Tamara vervangen door de Paashaas. Die doet vanaf dat moment alles fout. Ik weet niet hoe ik dit – totaal niet seizoensgebonden – beslis. Wel weet ik dat ik mijn broer, die pas vijf maanden oud is, voorlopig onmogelijk ergens de schuld van kan geven. Dat zou opvallen.

*
‘Boy, did I get in trouble at school today,’ zegt Calvin. Hij loopt met Hobbes, zijn tijgerknuffel die tot leven komt als er niemand in de buurt is, door de sneeuw.
‘What happened?’ vraagt Hobbes.
‘I don’t even want to talk about it,’ antwoordt Calvin. Hij steekt zijn handen in zijn broekzakken en kijkt boos naar de grond.
Een tijd lopen de tijger en het jongetje zwijgzaam naast elkaar. Dan vraagt Hobbes: ‘Did it have anything to do with all those sirens around noon?’
Calvin trekt zijn cartoonmond wijd open tot een zwart gat en schreeuwt ‘I SAID I don’t want to talk about it.’

*

Mijn oud docent zegt dat ik naar familieopstelling-therapie kan. Hij heeft me net begroet door me warm te omhelzen.
‘Wat een gedoe en een zooi, Lisa,’ zegt hij. Ik zeg niks. Ik voel me een blok cement tussen zijn armen.
‘Familieopstellingen, ik raad het meerdere mensen aan. Ik ken twee hele goede therapeuten. ****** ****** -Nederlandse celebrity van formaat, van wie ik niet weet of iedereen dit mag weten- komt daar ook.’
Ik denk aan de celebrity. Aan de mensen die om deze BN’er heen staan tijdens de sessies en helemaal niet meer aan hun onevenwichtige familiebalans of werkvloersituatie denken. Ik vraag me af of iedereen zich groot zal proberen te houden tegenover diegene en denk daarna meteen: nee, ik zou dat misschien nog proberen, de eerste keer.
‘Niet dat het daar om gaat,’ zegt hij snel, ‘maar zo goed zijn die mensen dus.’

*

Calvin ziet de dingen zo: school is verschrikkelijk, huiswerk een marteling, in bad gaan niet goed voor zijn toekomstige sterrenstatus, zijn klasgenootje Susie is alleen leuk om sneeuwballen tegenaan te gooien. Er gaat veel te veel tijd verloren aan serieuze dingen. Met Hobbes bespreekt hij filosofische first-world-problems, bouwt hij kastelen, sleet hij van dodelijk lijkende heuvels af. De opstelling is simpel: zijn ouders zijn gewoon de baas, zijn vader is softer dan zijn moeder, meestal krijgt hij zijn zin niet. En als er iets heel erg mis gaat, geeft hij Hobbes de schuld. Zoals ik eerst Tamara en daarna de paashaas de schuld gaf.

*

In 1992 is er een middag, waarop mijn moeder het al enige tijd verdacht stil vindt. Ik ben een kind dat zich uren alleen kan vermaken, maar meestal maak ik dan wel geluid. Ik praat bijvoorbeeld tegen Josefien of schuif heen en weer met potloden of blokken. Mijn moeder loopt naar de woonkamer, kijkt de hoek om en ziet me zitten in een zee van witte bolletjes piepschuim. Ik heb een gat dat in de leren poef zit kundig open gefriemeld en de bolletjes er secuur en gefascineerd uitgehaald. Tot ik gretig word en het gat groter wil hebben, dan spuit er plots een tsunami van witte zooi uit. Ik kan het onmogelijk met mijn eigen handen terug stoppen, de bolletjes blijven er tot mijn frustratie ook telkens weer uit vallen. Mijn moeder loopt naar de slaapkamer, pakt haar camera en maakt een foto. Daarna krijg ik straf. ‘Dat is niet de bedoeling, Lisa,’ zegt ze.

*

Als ik thuis ben bij mijn moeder, zoek ik de foto op in het album van het jaar 1992-1993. Ik zit in een roze indianentrui, bloemenbroek en konijnenpantoffels in een zee van wit, mijn armen paniekerig en verslagen in de lucht. Ik kan niemand de schuld geven, ik ben alleen. Tamara of de Paashaas staan niet op de foto. Ik ben vierentwintig jaar ouder. Als ik twee jaar terug naar familieopstelling therapie zou zijn gegaan, had ik mijn ouders of anderen de schuld gegeven van alle fouten die ik maakte, van de keren dat ik niet naar de academie ging, mijn werk afbelde, te veel lanterfantte, tegen meisjes loog, zei dat ik films had gezien die ik niet had gezien. Ik zou proberen nieuwe Tamara’s en Paashazen, minder grappige versies van Hobbes te maken. Mijn woede zou zo groot zijn geweest als die van Calvin en ik zou – net als hij – niet naar mijzelf hebben gewezen. Ik kijk naar de foto. Iedereen wordt een keer te oud.

—
Lisa Weeda (1989) schrijft, maakt literair programma bij Mooie Woorden in Utrecht, is co-host bij de literaire podcast Ondercast, geeft les en workshops. Haar werk verscheen onder meer in Das Magazin, De Titaan, op De Optimist en Hard//Hoofd. Lisa is onderdeel van het Slow Writing Lab, het talentenprogramma van het Nederlands Letterenfonds. In november verschijnt haar chapbook ‘De benen van Petrovski’ bij Literair Productiehuis De Wintertuin.

Foto: Masha Bakker

Het terugkerende Oranje-bashen, een fenomeen uit de media waarin met de regelmaat van eens per 7 maanden een ongerechtigheid in het Koninklijk huis wordt geopenbaard, is een boeiend fenomeen. Om te beginnen heeft niet iedereen door dat er vanuit de wat serieuzere media ook soms op onderbuikgevoelens moet worden ingespeeld. En wat is er dan lekkerder dan dat rijke mensen zich verrijken. Schande! Terwijl dat toch niet echt nieuws is.

Recentelijk ging het om de verkoop van kunst uit de kelders van de Oranjes en een belastingmaatregel die het koninklijk huis compenseerde voor belasting op rente op kapitaal.

Ik voel altijd voornamelijk medelijden wanneer ik aan het koninklijk huis denk. In paleisjes opgesloten en eigenlijk het bezit van de bevolking. Denk aan de droeve ogen van wijlen Claus en je weet hoe het voelt.

In het onnavolgbaar sprankelend, intelligente boek Bevroren verlangen van de Britse historicus James Buchan doet deze een fascinerend onderzoek naar de betekenis van geld.

De monarchie heeft een feodale oorsprong, bezitters van land organiseerden in een wereld waarin geld geen rol speelde de ruil van land met opbrengst. De kolossale banketten van koningen in deze feodale tijd vinden hun oorsprong in de afwezigheid van geld: de opbrengst van wild in het najaar kon niet verkocht, maar moest gewoon geconsumeerd. Tot kotsens toe je opbrengst opeten voordat het verrot. De heer, de bezitter van het land is even als de boer een gevangene van dat land. Geld heeft hen beiden uit die gevangenis bevrijd: de landbezitter kon door de geldeconomie een pachter op zijn land zetten die hem betaalde zodat hij in een stadpaleisje van de luxe kon gaan genieten. De boer hoefde niet meer 10 liter honing, 70 liter melkt etc, maar kon zich specialiseren.

Geld is ook nu voor het koningshuis een ontsnapping aan hun gebondenheid aan het land. De veertiende eeuwse Engelse dichter William Langland dichtte

Relatifs indirect recceth thei neuere
Of the course of the case so they cacche suluer

(Indirecte verwanten laten zich niets aan de zaak zelf gelegen liggen, zolang ze maar geld kunnen krijgen.)

Zo bezien is het verkopen van kunst, inderdaad zonder veel kennis, een symbolische handeling, is het de schreeuw waarmee deze royalties zich uit de verstikkende bezittingen trachten te bevrijden. Geld het voertuig naar vrijheid.

Het onderwerp van het schilderij is dan wel weer mooi. Waar zie je de intense zich naar vrijheid kerende blik, de wil onder de verscheurende klauwen van predatoren uit te komen sterker vastgelegd dan in de oogopslag van dit benarde dier. Hebben de Oranjes een gecodeerd bericht afgegeven?

‘Bevrijd ons , bevrijd ons toch!’

Wanneer je je lange tijd toelegt op het leren van iets moeilijks – zoals het schrijven van romans, het leren van een vreemde taal of de beginselen van Aikido – dan zijn er momenten in je leerproces waarop je heel even voelt dat je het allemaal begint te begrijpen. Nu, denk je dan, sta ik boven de stof. 

Zo’n moment wordt in mijn ervaring altijd en vrijwel onmiddellijk gevolgd door een bijna verlammend besef van hoe weinig je eigenlijk weet en kunt. De zestien jaren die ik nu in het Aikido geinvesteerd heb leerden me dat dit besef het gevolg is van het voorlopen van je vermogen je eigen functioneren te bekijken op het feitelijke niveau van je vaardigheden.

Het leek me een voorwaarde voor groei: als je niet weet wat je nog fout doet dan kun je ook niet beter worden.

Door een Youtubefilmpje van John Cleese kwam ik erachter dat dit principe een omgekeerd dunning-krugereffect is. Het effect zelf is volgens Wikipedia: “…een psychisch verschijnsel. Het treedt op bij incompetente mensen die juist door hun incompetentie het metacognitieve vermogen missen om in te zien dat hun keuzes en conclusies […] verkeerd zijn.”

Hoewel Cleese het effect aanhaalt om te laten zien hoe oenen niet doorhebben dat ze oenen zijn, zou ik er een andere boodschap uit willen distilleren. Soms kom je ze namelijk tegen: de gelukkigen die kennelijk niet aangeslagen zijn door dat steeds terugkerende gevoel van het – nog lang niet – kunnen. Gelukkigen die in principe dezelfde vaardigheden hebben als anderen, maar door een soort spontane mutatie niet gehinderd zijn door, of blijven hangen in ervaren ontoereikendheid. In frustratie.

Dat zijn de hoogvliegers. Ze zullen sneller beter zijn in alles wat ze ondernemen omdat ze frustratie kunnen verdragen. __________________________________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) was redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Hij schreef de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de roman Het laatste kind. Op 23 oktober van dit jaar verschijnt zijn nieuwe roman Het jasje van Luis Martín.

Twee mannen staan tegenover elkaar in een bos. Laten we zeggen dat de ene man een therapeut is en de andere man een cliënt. De ene man zegt tegen de andere man: ‘wat voel je?’
De andere man zegt: ‘waar?’
‘Je armen’
‘In mijn armen?’
‘Ja. Voel je dat?’
De man die zijn armen moet voelen, denkt na. Probeert te voelen. Het waait in het bos. Bladeren ritselen, er valt een takje naar beneden.
‘Ja man,’ roept de man die zijn armen moet voelen uit, ‘ik voel het man!’

*

In de eerste aflevering van Volgens Robert slaat de huisarts Robert Finkelstein eerst een strijkplank doormidden en dan zijn vrouw Jacqueline voor haar gezicht. Twee keer. Jacqueline heeft het daarvoor over een vakantie in Noorwegen. Iets met fjorden en op een boot varen om walvissen te kunnen zien. Daarna haalt Robert uit. Jacqueline kijkt verbouwereerd, zegt: ‘Je gaat in therapie. Maar eerst ga je een nieuwe strijkplank kopen.’
In het volgende shot staat Robert met de gebroken strijkplank in de Blokker. In een rij met mensen die net als hij – en ik – waarschijnlijk wel eens zin hebben om hun vuist in iemands gezicht te planten, een gordijn van de rails te trekken of iets kapot te gooien.

*

Ik ben op een feestje in Amsterdam en vertel aan twee meisjes over de man die naar het bos gaat om daar zijn armen te voelen. Ik zeg dat ik ook zoiets wil. Ik denk aan de mensen die ik afgelopen week sprak. Ze zeiden dingen als: ‘je moet gewoon bier drinken’, ‘je kunt naar een haptonoom, maar die raakt je ook aan’, ‘je moet niet in een traject terecht komen’. De meisjes en ik staan op een balkon en kijken uit over een grachtje. Aan de overkant is een hotel, waar mensen steeds vergeten de gordijnen dicht te doen. Een vrouw ligt in zwarte lingerie op haar buik op het bed. Ze heeft haar benen in de lucht. Ze is alleen, maar het lijkt of ze op iemand wacht. Een haptonoom legt haar hand op je rug en vraagt je te voelen, vraagt je dieper te graven dan waar je in je hoofd bent.

*
We leven allemaal volgens patronen. We herkennen ze of we herkennen ze niet. Als we ze niet herkennen komt het tot een ontploffing. Het valt alleszins mee met de man die in een bos staat te schreeuwen dat hij zijn armen voelt. Ik probeer me in hem te verplaatsen als ik in bed lig. Maar een bed is geen bos en er is niemand om aan me te vragen hoe mijn armen voelen of om een hand op mijn rug te leggen.

*

Robert wordt door Jacqueline de laan uit gestuurd en hij komt niet meer terug. Tussen het moment van zijn vertrek en niet meer terug komen, gooit hij een baksteen door een ruit, gaat hij in therapie bij een vrouw die zelf ook in therapie zou moeten en veel te veel drinkt, koopt hij een midlifecrisis-bontjas en wipt hij met een minstens twintig jaar jonger meisje. Hij zegt dat hij zich vrij voelt. Hij huilt en schaamt zich als hij een banaan eet.

*

Je moet naar de kreukels blijven kijken en blijven strijken. Je moet die plank heel houden. Van overhemden, blouses en shirts dient de stof recht te zijn. Keurig. Bij keurig hoort niet je vrouw voor haar gezicht meppen. Of een bakje wakame, Japans zeewier, tegen een muur smijten – iets wat ik een aantal maanden geleden deed. Dank god voor het gradatieverschil tussen de klap en het zeewier, maar toch, als ik terug denk aan dat moment van gooien, denk ik aan die man in dat bos. Aan de armen en hoe dat voelt. Hoe het voelt als het echt voelt, bedoel ik: in je lichaam. Dat je spieren stijf trekken en dan loslaten, dat alles stroomt en warm is, dat je weet waar die stroom voor staat.

—

Lisa Weeda (1989) schrijft, maakt literair programma bij Mooie Woorden in Utrecht, is co-host bij de literaire podcast Ondercast, geeft les en workshops. Haar werk verscheen onder meer in Das Magazin, De Titaan, op De Optimist en Hard//Hoofd. Lisa is onderdeel van het Slow Writing Lab, het talentenprogramma van het Nederlands Letterenfonds. In november verschijnt haar chapbook ‘De benen van Petrovski’ bij Literair Productiehuis De Wintertuin.

Foto: Masha Bakker