Nadim (12) koos voor Londen en daar gingen we. Zijn zus Ada (7) bleef thuis bij oma; voor het eerst sinds haar geboorte waren we alleen op reis met onze zoon, wiens voeten en handen sneller groeien dan ik volgen kan, wiens benen hem elke dag verder de lucht in stuwen.

Omdat Nadim tot vorig jaar naar dezelfde basisschool ging als Ada, bracht en haalde ik ook hem nog elke dag. Sinds hij op de middelbare zit is duidelijk dat hij zijn eigen route kan kiezen, zijn eigen rooster in de gaten houdt en dat misschien al heel lang kon. Alleen op de allereerste dag fietste ik mee naar die nieuwe school in Zuid.

Hij vertrekt later als hij de eerste uren vrij heeft, verschijnt thuis als het daar tijd voor is, gaat zelfstandig naar zijn clubjes. De omslag was totaal en zonder aankondiging. Dit schooljaar markeert het begin van zijn vertrek, het geleidelijke achterlaten van ons als ouders en dit thuis.

Ik denk dat hij voor Londen koos omdat men er de taal van alle liedjes spreekt. Veel plannen voor onze dagen had hij niet; hij leek volmaakt tevreden met het lopen door de drukke straten. Ik had restaurants uitgezocht en we deden een paar trekpleisters aan, maar het mooiste vond hij de eekhoorns in Hyde park. Alerte beestjes met grote vochtige ogen die naar hem toe kwamen om een pinda uit zijn hand te pakken. Twee keer liep hij naar de kiosk voor een zakje noten.

Een halfuur lang was hij volledig in beslag genomen door de eekhoorns die van alle kanten aankwamen. Ik zag de bordjes waarop verzocht werd geen parkdieren te voeren en maakte een foto van mijn jongen die de eekhoorns voerde.

Die beesten hebben een schitterende manier van rennen, met die pluizige staart achter ze aan. Deze metafoor lijkt mank te gaan, maar ik beloof je dat hij klopt: als wollige golfjes. Zo wakker, zijn ze. Alert. Knetterend van het leven.

In een winkelstraat kochten we een baggy broek en een oversized poloshirt dat hij graag wilde. De kleinste herenmaat is hem nu nét te groot.

We namen de ondergrondse en stapten uit in een wijk met een vlooienmarkt, waar we zochten naar een cadeau voor Ada. Bij een van de kraampjes zat een mottige knuffelbeer, die bij nadere inspectie een rugtas bleek: hij had een lange rits over zijn rug, schouderbanden verbonden zijn nek met zijn staartje.

‘Arme Teddy,’ zei B. ‘Het is bijna kerstmis en steeds kouder buiten, maar omdat hij een tas is en geen echte beer neemt niemand hem mee naar huis.’

Nadim pakte de beer op, keek naar het prijskaartje aan zijn oor en legde hem weer neer. Terwijl we verder liepen viel me op hoe stil hij was; zijn pas veerde niet meer en zijn hoofd hing als dat van een losgelaten marionet. Misschien hadden we vandaag te ver met hem gewandeld. We gingen in een biertuin zitten die aan een fraaie oude pub grensde. Ik haalde mulled wine, cola en Guinness.

Als je kind verdrietig is zonder dat je het zag aankomen, klapt de bodem even onder je vandaan. Zoals ik hier al eerder schreef: wij zijn afhankelijker van onze kinderen dan zij van ons. Wie het daar niet mee eens is moet beseffen dat alle kinderen hun ouders verliezen en uiteindelijk verder kunnen.

‘Wat is er?’ zei B tegen Nadim, die alle kanten op keek behalve naar ons.

‘Naadje,’ zei ik. ‘Wat is er aan de hand?’

‘Nou vind ik het heel erg,’ zei de lange jongen. ‘Van Teddy. Dat niemand hem mee naar huis wil nemen, en dat het dan straks zo koud wordt.’

Een minuutje later rende hij terug naar de kraam met mijn pinpas in zijn hand. Teddy was er nog, maar de verkoopster deed niet aan modern betalen. Vechtend tegen tranen kwam Nadim terug. Ik schoof zijn cola naar hem toe, pinde op de hoek van de straat en liep naar het marktje.

‘You’re a good dad,’ zei de vrouw van de kraam.

You should have given it to him, dacht ik. Maar ik ben dan ook geen handelaar.

Elke echte omhelzing met je kind brengt alle omhelzingen met dat kind weer bij je terug, tot aan het eerste moment waarop je hem in je armen hield. Laat ik het bij mezelf houden: bij mij terug, helemaal tot die eerste keer dat ik mijn zoon vasthield en begreep dat ik nu voor altijd even kwetsbaar was als het teerste waarvan ik hield.

Mensen vragen vaak wat mijn tatoeage betekent. Alles van waarde is weerloos, staat er op mijn armen.

Ik zeg dan dat het een memo aan mezelf is om open te blijven, zacht. Om oog te houden voor wat niet om aandacht schreeuwt maar er wel is. Ik slaag daar helaas niet altijd in.

Misschien had ik het aan de binnenkanten van mijn armen moeten laten zetten, waar ik het vaker zie.

Aandachtige blikken, les krijgen in een andere omgeving, materiaal dat je kunt aanraken en boeken waarin je kunt bladeren – dit zijn indrukken van het scholenprogramma dat onderdeel is van het Iconenkalender-project van het gemeenschapscentrum NAKS. De organisatie heeft dit jaar weer een Iconenkalender uitgebracht. Het is de zevende editie van deze bijzondere kalender, waarop Surinamers die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van Suriname, zijn afgebeeld, inclusief informatie en interessante anekdotes over hen.

Bij de eerste vijf edities van de Iconenkalender lag de focus op Afro-Surinamers. Vanaf de zesde editie werd, na vraag uit de samenleving, besloten ook andere Surinamers te eren voor hun prestaties en bijdrage aan de nationale culturele ontwikkeling. In deze editie van de kalender zijn onder andere historisch schrijver Cynthia McLeod, dierenrechtenactivist Monique Pool, bestuurskundige Sam Polanen, kunstenaar Soeki Irodikromo en mediaman Borger Breeveld opgenomen.

Dit jaar werd mij gevraagd om als vrijwilliger scholieren te begeleiden bij het scholenprogramma. Bij de expositie moet aan de leerlingen verteld worden over de iconen. Vroeg in de ochtend meld ik me aan bij de coördinator van de dag. De leerlingen komen met bussen aan bij NAKS, aan de Thomsonstraat, en nemen dan plaats in de zaal. Ze worden toegesproken door Emmy Hart, directeur van stichting Rumas en tevens icoon van dit jaar. Rumas is een Surinaamse stichting voor de begeleiding van jongens. Na de speech van Hart wordt de groep verdeeld in kleine groepen. Een groep gaat de filmzaal in om naar een film over de iconen van dit jaar te kijken, terwijl de andere groep weer wordt verdeeld in kleinere groepen die zich aanmelden bij de begeleiders. De filmpjes zijn mooi om te zien. Er is veel gebruikgemaakt van archieffoto’s, en bij bepaalde filmpjes van de personen zijn er ook fragmenten van nieuwsuitzendingen of presentaties geplaatst. Ook bij de expositie zijn veel archieffoto’s gebruikt.

We lopen met de leerlingen langs de twaalf panelen waarop de iconen waren afgebeeld, met een tafel ernaast met boeken, stencils en andere attributen over wat de iconen allemaal hebben gebruikt of wat er over hen is geschreven. Bij elk paneel stoppen we en vertellen we wetenswaardigheden over de iconen. De leerlingen mogen ook vragen stellen als ze iets specifieks willen weten.

Het is goed inschatten om binnen dertig minuten te praten over twaalf iconen. De eerste groep die ik begeleid, is vrij stil en zelfs verlegen. Maar ze luisteren wel aandachtig. Nadat de groep uit de filmzaal klaar is, wordt er gewisseld. Nu nemen zij deel aan de rondleiding en gaat de andere groep naar de zaal. De leerlingen van deze groep zijn actiever, stellen vragen en vertellen ook over wat ze van de iconen vinden en over de onderwerpen die de iconen hebben aangepakt. Hart staat bij het paneel waar informatie over haar is geplaatst en gaat daar ook met de leerlingen in gesprek. Een leerling stelt haar de vraag waarom zij ervoor heeft gekozen om jongens te begeleiden, en Hart antwoordt dat ze de ingeving van de Heer heeft gehad. Het is interessant om te zien hoe de leerlingen opleven als je ze prikkelt. Aan het eind spreekt Hart de totale groep weer toe om zich in te zetten voor Suriname, net als de iconen.

Op de tweede dag krijg ik leerlingen van mijn oude school, de Froweinschool. Zij zijn echt nieuwsgierig naar de informatie. Ze stellen vragen zoals welke gedichten Sombra allemaal heeft geschreven en of meneer Armand van Alen nog aan landbouw doet ondanks zijn hoge leeftijd. Na de rondleiding maken ze nog foto’s van enkele van de panelen. Gerda Tjien Fooh gaat aan het eind nog in gesprek met de totale groep over wat ze hebben geleerd over de iconen. Veel leerlingen zijn verlegen om te praten, geven nauwelijks verstaanbaar antwoord, maar geven wel antwoord. Een leerling vertelt dat Monique Pool haar opviel omdat ze zich inzet voor dierenwelzijn en voor natuurbehoud. Deze evaluatiemomenten zijn mooi om te zien, want op die manier kun je horen wat de leerlingen hebben onthouden van de rondleiding. Met popcorn en schaafijs in de hand vertrekken de leerlingen met hun bus weer naar school.

Deze activiteit van NAKS is los van heel bijzonder ook een manier om erkenning te geven aan belangrijke Surinamers en ook de volgende generatie kennis te laten maken met hen of meer informatie over hen te geven. Door vrijwilligers bij het project te betrekken, zorgen zij er ook voor dat het project breed wordt gedragen en dat de vrijwilligers zelf meer informatie krijgen over de iconen.

Deze projecten zijn belangrijk voor Suriname omdat ze prachtig de geschiedenis tastbaar maken voor schoolgaanden, erkenning geven aan markante Surinamers, de samenleving erbij betrekken en ook weer vastlegging van de geschiedenis omdat de kalender ook een collector’s item wordt. Mijn hoop is dat dit prachtige project blijft voortbestaan.

Vorig jaar gleed ik dronken de nacht van mijn verjaardag in, met een dozijn vrienden in de kroeg. Die beschonkenheid zette ik op de dag zelf voort. De rest van de week lag ik met de ergste kater die ik ooit had op de bank. Door dat fiasco had ik het voornemen gevat om het dit jaar anders aan te pakken.

In de ochtend druppelden de eerste felicitaties binnen. Gil stuurde een digitale zoen en verwonderde zich weer over het feit dat ik zo jong ben, Lot belde me en noemde me liefkozend een oude lul (maar wel háár oude lul), Snip stuurde een gedicht van Reve, met wie ik mijn verjaardag deel. Een kwart eeuw, dacht ik toen ik mijn tanden stond te poetsen. De tijd waait onder me weg als los zand.

Om tien uur trapte ik doodgewoon naar een werkafspraak in de binnenstad. Ik dacht aan hoe ik vroeger wakker lag op de avond voor mijn verjaardag, van de spanning. En hoe ik vond dat op je verjaardag alles om jou draait: alle mensen die je tegenkwam op straat hadden hun glimlach speciaal voor jou opgezet, de straten waren een rode loper die alleen voor jou was uitgelegd, iedereen was op de hoogte van je verjaardag.

Maar die ongetemperde vreugde, dat blinde geloof vervaagt met de jaren. Nu was het ook gewoon een dag waarop er dingen van me werden verwacht – de werkafspraak verliep zoals een werkafspraak op alle andere dagen ook verloopt.

In de middag, nadat ik nog wat berichten had beantwoord en een opdrachtgever een gedicht had gemaild, hees ik mezelf op een kruk in Van Zanten. Lootje, die van liefde aan elkaar hangt en feller fonkelt dan de zon in augustus, had me gevraagd even langs te komen – ze had iets voor me.

Lootje omhelsde me en drukte een kaartje in mijn hand, met woorden die zo lief waren dat ik ze voor altijd voor mezelf wil houden, zoals je soms een klein koffietentje dat je hebt ontdekt met niemand anders wil delen, of een mooi lied eigenlijk niet met iemand anders wilt delen.

Nadat ik bij mijn ouders had gegeten en mijn moeder had verzucht dat ik gisteren nog als een baby in haar armen had gelegen keerde ik weer terug naar Van Zanten, waar ik één biertje zou doen.

Vijftien bier later, nadat ik handen had geschud, mensen had geknuffeld, gesprekken had gevoerd waar ik geen woord meer van onthouden heb, raakte ik mijn bed – daar ging ik tenminste vanuit, want de volgende ochtend werd ik daar met mijn pak nog aan wakker door mijn wekker, die ik kennelijk had gezet.

Ik sleepte mezelf naar het koffiezetapparaat, drukte twee paracetamols uit de strip, sloot mijn ogen even, niet te lang, omdat ik bang was dat ik weer in slaap zou vallen. Het pruttelen en horten van het apparaat klonk zo hard dat het leek alsof iemand met een boor door mijn schedel ging.

De katers zouden alleen maar zwaarder worden nu ik dichter bij de dertig kwam, hadden de mensen om me heen al vaak gezegd, en dan had ik gelachen – omdat zij ouder waren, en ik nog jong, nog zo godvergeten jong. Dan noemde ik ze watjes en bestelde nog een rondje voor ze. Nu leunde ik op mijn aanrecht, dronk drie bakken koffie, probeerde de vorige avond te reconstrueren.

Nog vijf jaar, dan ben ik dertig, ongeveer zo oud als de mensen die ik nu watjes noem, de afhakers die voor twaalven al wederkeren naar afbetaalde huizen, waar partners en kinderen slapen. Het zijn de mensen die me achterlaten aan de toog, om me vervolgens pesterig vroeg de volgende ochtend te berichten dat zij al uit de veren zijn en om te vragen of ik nog leef.

Nog vijf jaar, dan ben ik dertig. Ik kan niet wachten.

(De wereld in stukken 46)

Dit gedroomde schiereiland met een uitzinnige schoonheid komt tot ons in twee historische werken. Het eerste is:

Stepan Petrovich Krasheninnikov The History of Kamtschatka and the Kurilski Islands, with the Countries Adjacant  Illustraded With Maps and Cuts And Published at Petersburg  in the Russian Language, by Order of her IMPERIAL M A J I S T * And translated into ENGLISH By JAMES GRIEVE, M.D

Het exemplaar uit 1764 bevindt zich in de Chung collectie van de University of British Columbia. Het boek behoorde aan J.W. Eastham, een Canadees botanicus die er nog op kalkte:  ‘Relates to the North-West Coast of America and the islands adjacent. The Author has much to say about the Fur Trade.’

Daar staat het boek in een kast, in Vancouver, en gefotografeerd op het internet, maar er gaat  een complete wereld achter schuil. Het smeekt erom hartgrondiger uit de mist der geschiedenis te worden opgehengeld dan ik hier doe.

Stepan Petrovich Krasheninnikov maakt deel uit van de Grote Noordelijke expeditie, van 1733 tot 1743, verordonneerd door Peter de Grote, om een zeeweg over het Noorden te ontdekken, en om te onderzoeken waar Rusland precies aan Amerika raakt. Peter de G. had een gesprek met Leibnitz gevoerd in Duitsland over de landbrug die er zou bestaan tussen Rusland en Amerika. En Peter wilde de grenzen van zijn rijk kennen. Het werd een extreem succesvolle en peperdure onderneming. Krasheninnikov is een gedegen wetenschapper. Hij behandelt de complete natuurlijke historie van het schiereiland: ‘Ze maken veel gebruik van de berkenschors, die ze van de bomen halen terwijl ze nog groen zijn; en het in kleine stukjes snijden, zoals vermicelli, en eten met gedroogde kaviaar. Wanneer je in de winter een van hun dorpen binnengaat, zie je dat de vrouwen bezig zijn deze groene bast met hun bijl of voet af te hakken. Ze fermenteren deze schors al met het sap of de vrucht van de berk, waardoor een aangename drank ontstaat.’

Wie dan eigenlijk? Krasheninnikov is weliswaar een gedegen wetenschapper, maar helaas niet ongevoelig voor de vooroordelen van zijn tijd.

‘De inwoners van Kamtschatka zijn net zo wild als het land zelf: sommigen van hen hebben geen vaste woonplaats, ze zwerven van plaats naar plaats met hun kuddes rendieren; anderen hebben woningen en verblijven aan de oevers van de rivieren en de kust van de Penschinska-zee, levend van vis- en zeedieren, en kruiden die op de kust groeien. De eerstgenoemden wonen in hutten bedekt met hertenhuiden, de laatste in huizen die uit de aarde zijn gegraven; beide op een zeer barbaarse manier van doen: hun karakter en humeur zijn ruw; en ze hebben totaal geen kennis van letters of religie. De inheemsen zijn verdeeld in drie verschillende groepen; namelijk de Kamtschadales, Koreki en Kuriles.’

Het tweede boek is een halve eeuw jonger

REISE UM DIE WELT in den Jahren 1803, 1804, 1805 und 1806 auf Befehl Seiner Kaiserl. Majestät Alexanders des Ersten auf den Schiffen Nadeshda und Newa unter dem Commandodes Capitäns von der Kaiserl. Marine A. J. von Krusenstern.

Dat is een verhaal, hoor! Adam Johann von Krusenstern was een Baltisch-Duitse admiraal in het Keizerlijk leger die in de koloniale ambities van Rusland in de vroege 19^e eeuw een rol van belang speelde. Zijn wereldreis leest als een, eh stoomtrein met steenkoolproblemen. ‘Zeelieden schrijven slecht, maar met voldoende openhartigheid.’ was Von Krusenstern zo sportief als motto van zijn eigen boek op te nemen. (Charles de Brosses, comte de Tournay, baron de Montfalcon, seigneur de Vezins et de Prevessin). Wie?

De eerste keer dat Von Krusenstern Kamchatka aandoet Komt hij van over de Pacifische Oceaan en maakt hij zich op voor schermutselingen met zowel de Japanse als de Chinese overheid. Om zaken te regelen moet eerst even een  gouverneur van de noordelijker gelegen hoofdstad overkomen.

‘Iedereen die bekend is met de manier van reizen in Kamtsjatka zal gemakkelijk een idee krijgen van de moeilijkheden die zich moeten hebben voorgedaan bij het zo snel mogelijk vervoeren van 60 soldaten over een afstand van 700 werst. Alleen het doel waarvoor ze naar Petropavlovsk werden gebracht, was zo belangrijk dat het in overweging genomen moest worden.’

Nee, dat kan geen feest geweest zijn, behalve om het natuurschoon. Van Kamtjsatka had ik nog nooit gehoord. Maar ik verlekker me al een week aan de foto’s. Het landschap staat op de Unesco wereld erfgoedlijst:

Vulkanen van Kamtsjatka

‘Dit is een van de meest opvallende vulkanische regio’s ter wereld, met een hoge dichtheid aan actieve vulkanen, een verscheidenheid aan typen en een breed scala aan gerelateerde kenmerken. De zes locaties die deel uitmaken van de seriële aanduiding groeperen het merendeel van de vulkanische kenmerken van het schiereiland Kamtsjatka. Het samenspel van actieve vulkanen en gletsjers vormt een dynamisch landschap van grote schoonheid. De locaties bevatten een grote soortendiversiteit, waaronder ‘s werelds grootste bekende variëteit aan zalmachtige vissen en uitzonderlijke concentraties zeeotter, bruine beer en Stellar’s zeearend.’

Naar kaart 47

Over de pont reed ik, mijn rugtas over mijn schouders. Ik parkeerde mijn fiets tegen een hekje in Noord en liep op Rob af, die naast zijn auto stond te wachten. Toen ik mijn vriend omhelsd had wachtten we samen op Wytske en Colin, die zijn verblijf in Amsterdam met drie dagen had verlengd om mee naar de Eifel te kunnen.

Het blijft me verbazen dat een beroemdheid als hij zo geniet van dit soort uitjes, van bestemmingen waar je een Hollywoodacteur nooit zou verwachten. Sinds hij heeft besloten Nederlands te leren is Col daar continu mee bezig, en onze heenweg werd door hem dan ook doorlopend van commentaar voorzien.

Colin vindt het leuk om mensen invasieve vragen te stellen en dan door te vragen, een rol die van oudsher eigenlijk voor Rob is, maar die toonde zich inschikkelijk en reed ons met vaderlijke kalmte naar het zuidoosten.

We kwamen door het rivierdal van de Ahr en zagen de schade die de overstroming er had aangericht. De laagste verdiepingen in dorpjes die ooit bol hadden gestaan van de toeristenhoreca waren veelal dichtgetimmerd of raamloos, de ruimtes erachter kale zwarte holen. Nergens was een kip op straat.

‘De atmosphere sit er al good in,’ zei Col. Hoewel ik weet dat hij recent al mijn boeken gelezen heeft, vraag ik me af hoeveel hij daar nou precies van mee kan hebben gekregen.

We aten flammkuchen in een restaurant dat Every Breath You Take op repeat had staan. De enige andere gasten in de helwitte ruimte – duidelijk dit jaar nog opgeleverd na een ingrijpend herstel – waren twee bejaarden die zwijgend aten. Colin probeerde wat Duitse woorden uit, vroeg nog eens naar het verschil met Nederlands.

Het huis dat we gevonden hadden lag in een mooi gehuchtje in de bossen en de huurbazin vertelde ons dat het die nacht zou gaan sneeuwen. We aten, dronken erg veel van de wijn die we onderweg hadden ingeslagen. Morgen zou er gelopen worden en iedereen behalve ik had wandelschoenen mee.

Ik liep in mijn stadskleren, op zwarte Nikes. Mijn ervaring met wandelschoenen is dat je er blaren van krijgt en dat ze even veel grip bieden als gympen. Daarnaast vind ik specialistische kleding die op een activiteit gemarket wordt ergerlijk. Alsof ons consumentisme niet genoeg schade aanricht, moeten we nu ook nog voor elke soort weer en terrein andere shit aanschaffen.

Colin en Wytske zouden zich met de route bezighouden, en wat ik me het meest herinner van onze vijf uur durende omgang door het Eifelse platteland was die twee koppen bij elkaar, gebogen over een kaartje dat steeds door Col een kwartslag gedraaid werd.

‘Het noorden is daar,’ zei Rob zo nu en dan.

Er was geen restaurantje onderweg, geen bar of koffiehuis. Mijn fantasie over een donkerbruine stube met kroezen bier en zwijnenschenkels, kapstokken vol jagershoedjes en bejaarden met blossen op de wangen bleek kansloos. Uiteindelijk kochten we een paar biertjes bij een landwinkel, waar de uitbaters mokkig werden toen we van de uitgestalde crackers aten zonder die daarna te kopen.

In het bos vonden we wat boleetjes voor bij de kip die ik in de pekel had gelegd. Ik dacht aan aardappels uit de oven, room, een gratineerlaagje; een pittige en zure salade voor ernaast.

Thuis verdeelden we de taken. Wytske kreeg de ondankbaarste: de hot tub in de tuin opstoken met vochtig hout. Colin ging haar helpen en al snel hoorde ik ze daarbuiten lachen. Dikke rookwolken schoven langs het keukenraam, hier en daar wat opgefrist door de eerste sneeuwvlokken.

Tegen twaalven waren we zo lam dat Colin plat Iers ging praten en we hem alledrie konden volgen. We vielen bijna in slaap bij de haard, maar toen was opeens de hot tub klaar.

Met geen van deze mensen had ik ooit in lichaamswarm water gezeten, laat staan in een houten bakje, maar zoals wel vaker in dronkenschap: het paste prima. Ik herinner me te hebben gegierd van het lachen, maar herinner me niet waarom. Ik weet nog dat ik Colin met de vlakke hand op zijn wang mepte, dat er een watergevecht ontstond en dat de sneeuwvlokken oplosten in het woeste water.

De volgende ochtend, bij het opruimen dat ze de eerste uren moederziel alleen gedaan had, telde Wytske veertien lege flessen. Een confronterend aantal, maar soms overstijgt het nagenot de kater.

We vertrokken, deden een moderne kapel aan die eruitzag als een vergeten hooibaal en van binnen deed denken aan een endeldarm. Colin was er stil van.

We zochten een lunchplek, maar alles was dicht of opgeheven. Een wegrestaurant bood uitkomst.

We aten patat met worst omdat de alternatieven nog erger leken en ik besloot dat de Eifel niet echt vijandig aandeed, maar eerder vreugdeloos. We spraken af om volgend jaar weer samen te gaan lopen – in de Vogezen, wellicht.

Ook Col zei dat hij mee wilde, en hoewel ik in de blikken van Wytske en Rob dacht te zien dat ze zich dat moeilijk konden voorstellen, wist ik dat hij het meende. Dat hij er alles aan zou doen om er weer bij te zijn.

Waar ging het mis? Hoe komt het dat er zo’n kaalslag is onder schrijvers geboren tussen 1954 en 1966 dat het tijdschrift De God van Nederland in 2018 een heel themanummer kon wijden aan deze ‘Gedoemde Generatie’? Een echte verklaring zul je in dat blad niet vinden, wel een tamelijk schokkende lijst van ontvallenen en een gevoel van ontheemding onder de doorschrijvende overlevenden. 

Generatielid Chrétien Breukers (1965) durft verder te gaan in zijn analyse. Ook hij constateert in eerste instantie een gemis: ‘De figuren die de Grote Drie van onze generatie hadden kunnen zijn, pleegden zelfmoord (Joost Zwagerman, Anil Ramdas, Nanne Tepper, Rogi Wieg) of schrijven net iets te veel kookboeken (Ronald Giphart). Of zaten na hun debuut muurvast in een schrijfblok (Rob van Erkelens).’ Zijn verdwenen leeftijdsgenoten groeiden allen op onder het gesternte van No Future, maar werd dat gevoel van toekomstloosheid niet ook ten dele door henzelf gecultiveerd? Breukers meent van wel: 

‘De groep schrijvers uit wie deze groep bestond, of bestaat, keek bewonderend naar een glorieus verleden, waarbij ze aansluiting probeerden te vinden, zonder voor zichzelf een heden en een toekomst te bevechten. Die toekomst zou later wel eens uitbreken, maar dat gebeurde niet. Die toekomst breekt namelijk alleen maar uit als je haar zelf maakt, niet als je er achteloos mee omgaat.’ 

Wat er overblijft voor de verstekelingen van de geschiedenis is voort te gaan als de befaamde engel van Walter Benjamin, of, zoals Bonnie “Prince” Billy zingt, ‘Look backwards on your future and look forward to your past’:

‘Nu we allemaal over de vijftig zijn, de zestig naderen, is het misschien te laat om de generatie een stem te geven. Het enige wat we nog kunnen doen is het laten schitteren van onze late taal, om die tot klinken te brengen in een mozaïek van verhalen en, vooral, herinneringen. Wij zijn geboren voor de herinnering.’ 

Dit inzicht sluit aan bij Breukers’ eigen literaire project. De afgelopen jaren heeft hij een reeks slanke, hoogst gestileerde autofictionele romans gepubliceerd, waarvan de eerste drie achtereenvolgens ruwweg om eros, emigratie en alcohol draaien, en die uiteindelijk deel moeten gaan uitmaken van een aangekondigde pentalogie. Met deze werken husselt hij de feiten van zijn vroegere leven door elkaar, brengt hij terugblikkend nieuwe verbanden aan en schrijft hij een fragmentarische, gefabuleerde kroniek van een karakter, even authentiek als onbetrouwbaar. 

In nummer vier gaat hij terug naar 1983, het jaar dat hij als student in Nijmegen aankwam. Daar belandde hij in een cohort dat zichzelf guitig ‘het wonderjaar’ noemde. Rondom hem in de collegebanken, mensa of de kroeg zaten neerlandici en literatuurwetenschappers die stuk voor stuk promoveerden of veelbelovend debuteerden: Marc Kregting, Rob van Erkelens, Jos Joosten, Jack van der Weide, en Breukers zelf dus (‘allemaal jongens, waar woonden alle vrouwen toen?’ wordt daar nu bij aangetekend). 

De uitwaaierende, soms lyrische beschrijvingen van die studentendagen zijn naast een ode ook een afrekening; zo wordt van voorbije vriendschappen de balans opgemaakt en krijgen enkele docenten er nog even flink van langs. Heimwee, wrok, ontluistering, vreugde, vervoering – de grote gevoelens wisselen elkaar grif af: in deze uit geserreerde alinea’s opgebouwde roman lijkt Breukers de volledige bandbreedte van zijn psyche te willen doen weerklinken. Op vergelijkbare wijze klinkt er veel andere literatuur in door: de uitingen van eenzaamheid en woede richting de ouders zijn sterk verwant aan die van Jeroen Brouwers (1940-2022), de baldadige schimpscheuten lijken op die van Arie Storm (1963). 

Maar de belangrijkste literaire aanwezigheid in Het wonderjaar is de Amerikaanse cultauteur Kathy Acker (1947-1997), wier oeuvre de afgelopen jaren terecht weer werd afgestoft. Hier verschijnt zij in het Limburgse dorp Leveroy – niet op de karakteristieke motor maar met een auto – om de hoofdpersoon uit zijn ouderlijk huis te ontvreemden. Daarop volgt een rondreis door zuiderlijk Nederland en Duitsland, gevuld met ongemakkelijke intimiteit en poëticale discussies, eindigend in de stad waar hij als student een nieuw leven zou gaan beginnen. 

Het is een opmerkelijk eerbetoon: Breukers leent verschillende elementen uit Ackers werk, zoals de agressieve verbeelding van seksualiteit plus haar gewoonte om andermans personages of literaire figuren op te voeren in haar eigen boeken, en laat haar uitgroeien tot een leidsvrouw, het breekijzer voor de impasse van zijn verteller. Acker belichaamt in deze roman het schrijven zonder scrupules, alle schaamte en onzekerheid voorbij, en de radicale keuze voor de literatuur. 

Tegen haar spreekt de verteller dan ook zijn uiteindelijke voornemen uit: ‘Ik weet wat ik moet doen. Dat de rest van de wereld mij soms ziet als een dwarskop of een halve zool is aan de rest van de wereld. De weg ligt voor me en ik loop die, nu ik toch bezig ben, ten einde.’ Schrijven dus, in weerwil van alles. Ook dat kan een manier zijn om de kloof tussen zelf en wereld op te heffen, en een eigen heden en toekomst te scheppen, zo lijkt Breukers met Het wonderjaar te willen bewijzen – niet in de laatste plaats aan zichzelf.