01:04:58

Luciano Berio, Sequenza 3, per voce femminile (1965); Cathy Berberian, stem.

01:12:07

Bach, Beethoven, Mozart, Brahms, het moet voor hem niet moeilijk zijn geweest een programma samen te stellen waarin zij ontbreken. Aan wat de randen van de muziekgeschiedenis worden genoemd, de pre-Barok en de post-Romantiek, is meer dan genoeg te beleven, vindt hij. En al weet ik wel dat ook hij er inmiddels van overtuigd is dat de muzikale wereld er zonder de vier genoemden en hun tijdgenoten, een stuk kaler zou uitzien (zeker drie van de composities in dit programma zijn schatplichtig aan Bach), hij kan het heel goed lange tijd zonder hen stellen. Als je ziet welke cd’s hij de laatste jaren binnen handbereik heeft liggen, dan moet je lang zoeken om het standaardrepertoire te vinden (‘dat hoor je al genoeg op de radio’), maar des te makkelijker vind je iets van componisten van wie een normaal mens die de hele week naar Radio 4 luistert nauwelijks een idee krijgt hoe hun werk klinkt. Wat zijn favorieten vooral bindt, is hun vermogen om meer dan alleen een compositie te zijn, maar om een klanklandschap te suggereren, een parallelle wereld van geluid.

Nu er toch een van de drie B’s op zijn speellijst blijkt te staan, moet er wel een speciale aanleiding toe zijn. Ik denk dat ik ook wel weet welke. Jaren geleden hebben we allebei India Song gezien, de toneelbewerking van een film van Marguérite Duras. Het was de traagste toneelvoorstelling ooit – de personages bewogen als in een droom en zeiden aanvankelijk helemaal niets; het eerste half uur hoorde je alleen zo nu en dan een stem die vertelde alsof er verder niemand was, en er was wat muziek. Toen ik later de film zag, merkte ik dat er heel wat dansmuziek in te horen was (dat herinnerde ik mij toen ook weer van de toneelversie), maar als we het over die voorstelling hebben, hoeven we alleen maar tegen elkaar te zeggen ‘Diabelli-variatie, nummer veertien’ en alle andere muziek valt weg; India Song is voor ons beiden louter ‘grave e maestoso’, een sfeer van lome, tropische tragiek.

01:13:35

Ludwig van Beethoven, Diabeli-variaties, nr. 14 (1819/1823); Andreas Steier, fortepiano.

01:17:05

 

Ad Zuiderent (1944) is dichter, schrijver en criticus. Hij publiceerde onder meer de biografie van Gerrit Krol, Van Korreweg naar Korreweg. Zijn laatste dichtbundel is We konden alle kanten op (2011). Tot voor kort schreef hij over muziek voor de website Muziekvan.nu en vervangt Marko van der Wal op de vrijdag.

‘Oppassen hoor, voor die naarlingen!’

Het is verre van mij de Land- en Luchtmacht van ons koninkrijk te bekritiseren. Hoewel ik mij in mijn mijn jeugd ‘pacifist’ noemde, had ik maar enkele schermutselingen nodig om daarop terug te komen. Sommige slechtheid bestrijd je niet met een goed gesprek.

Toch verbaasde mij het bericht in NRC Handelsblad over onze missie tegens IS: ‘Vanavond praat de Tweede Kamer alleen met de ministers Koenders (Buitenlandse Zaken, PvdA) en Hennis (Defensie, VVD) over het voorstel de huidige missie, die dit najaar afloopt, met nog een jaar te verlengen. Behalve vier gevechtsvliegtuigen (twee minder dan nu) en 200 man ondersteunend personeel bestaat deze uit 130 militaire trainers om in Irak Koerdische en Iraakse strijdkrachten op te leiden. Voor langer blijven bestaat in de Tweede Kamer een ruime meerderheid.’

Koerden en Irakezen opleiden in oorlogsvoering? Is dat niet aanmatigend? Hoe kan het nou dat wij die in buitenlandse missies de laatste jaren vaak een ondergeschikte rol hebben gespeeld, steeds weer ‘opleiders’ naar de moeilijkste gebieden sturen? In Uruzgan hebben bij Nederlanders mensen daar ‘opgeleid’ hoe ze daar hun oorlog moeten voeren. Hoe kan zoiets? De Peshmerga slaat indrukwekkend van zich af tegen IS in een landstreek die zij wel en wij niet kennen, toch leiden wij ze op om die oorlog te voeren. Wat leren we ze dan wel?

Als je docenten uit middelbare, HBO en WO-geledingen spreekt krijg je niet de indruk dat zij vinden dat de laatste jaren het onderwijs veel beter is geworden: bij defensie is dat anders. We kunnen elders mensen beter leren vechten dan ze zelf op basis van hun ervaring al konden.

Ik vermoed hier een oud-kolonialistisch trekje: De Nederlander slikt dit, want ‘elders goed doen’ zit in onze genen. Een opleidingsmissie krijgt minder vragen dan een andere missie. Maar het is storend paternalistisch te veronderstellen dat we ze veel over vechten kunnen leren. Of leren we ze met computers om te gaan en heb ik een ouderwets idee over oorlog? En als dat zo is, kan die steun dan uitsluitend daar plaatsvinden?

Ik denk niet dat het echt waar is dat wij Irakezen en Koerden kunnen opleiden voor de strijd tegen IS. Ik denk dat ‘opleiden’,  ‘verbeteren’ een reclameslogan is die de Nederlander overtuigt van de missie.

Het KNMI voorspelt Extreem Hoge Temperaturen. Dat betekent: gelegitimeerd in je hangmat liggen.

Des te beter dat Tirade 459 – het zomernummer van 2015 – vandaag is verschenen.

Neem rustig de tijd voor honderd pagina’s nieuwe én vertrouwde stemmen uit de Nederlandse en internationale letteren.

Tirade 459 bevat gedichten van Nobelprijswinnaar Derek Walcott (vertaling: Astrid Staartjes), Luis Felipe Fabre (vertaling:  Luc de Rooy) en Branko Van.

Er is verhalend proza van Vamba Sherif, Marijn Sikken, Gerda Blees, Christiaan Ronda, Derko Laan, Mira Aluç en Hipólito G. Navarro (vertaling: Melani Reumers).

Verder brengen we essays van Henk van Straten, Wytske Versteeg, Christien Brinkgreve, Carel Peeters en Asis Aynan.

Het nummer is verlucht met illustraties van Floris Tilanus.

Tirade 459 is te koop in de boekhandel, webwinkel of Oorshop.

Wie een abonnement heeft krijgt het nummer, uiteraard, vanzelf thuisgestuurd.

Tirade 459 – jouw literaire hitteplan.

00:56:07

John Adams, Harmonium, dl. 3, Wild Nights (1980/1981); Residentie Orkest en Groot Omroepkoor olv Brad Lubman.

01:02:26

De meeste van onze studievrienden wisten het wel: als ze wilden weten welke film of welke muziek ze konden overslaan, hoefden ze alleen maar te negeren wat hij mooi vond. Raakte hij op hun kamers vertrouwd met Mozart en Beethoven, op zijn eigen kamer was het Berio wat hij draaide, bij voorkeur vermomd als Cathy Berberian.

Er zijn dieren (bepaalde apen?) die het eerste levende wezen dat ze na hun geboorte zien, als hun moeder ervaren. De eerste keer dat hij een concert van hedendaagse muziek bijwoonde, hoorde en zag hij hoe Cathy Berberian, begeleid door harp en slagwerk, Circles zong, een uit flarden bestaande tekst van e.e. cummings, die door Berio nog verder aan flarden werd getrokken, zodat de taal puur klank werd. Zijn kennismaking met de wendbaarheid van Berberians stem, de geestigheid van haar optreden, de manier waarop zij de techniek en de dramatische mogelijkheden van de stem oprekte, het was liefde op het eerste oor. Hij was het aapje dat voorlopig achter Berberian en Berio aan zou blijven lopen.

Damesbezoek werd door zijn hospita strikt in de gaten gehouden; daarom verbaast het me nog steeds dat zij nooit eens toevallig koffie of thee is komen brengen, als hij de Sequenza voor vrouwenstem draaide. Ze zou er niets van hebben begrepen.

Ook hij begreep er trouwens niets van. Daar ging het ook helemaal niet om, zei hij in die tijd, begrijpen wat er werd gezongen, zeker niet in dit geval; het ging om de liaan waarmee die stem zich de ruimte toe-eigende door moeiteloos over te zwaaien van roepen en klagen naar een nerveuze lach of verleidelijk kirren, van extase naar tederheid, dit was niet mooi, dit was een ervaring. De hospita zou met haar vermoeden gelijk hebben gehad: hij had onaangemeld damesbezoek en er klonk afwisselend gehijg, gesmacht en gehuiver.

Dan had je wel iets bereikt, liet hij zich meer dan eens tegen mij ontvallen, als je teksten wist te schrijven die tegelijk onverstaanbaar en uiterst verleidelijk waren. Teksten om te zingen, bedoelde hij. Zijn ideaal was een stem die autonoom werd als een instrument; pas daarna kon je je als verleide luisteraar afvragen of er ook nog een tekst was. Hij heeft mij pas een YouTube-versie met partituur en zangtekst van Sequenza laten zien: woordjes als ‘to’, ‘us’, ‘for’, ‘be’ stonden geclusterd tussen grote haken naast woordgroepjes die nooit een hele zin vormden: ‘to be words’, ‘to be for’, ‘to be for us’, het leek wel een grammaticaboek. Als je ernaar op zoek ging, vond je wel ergens de tekst waar ze aan waren ontleend (‘Give me a few words for a woman/ to sing a truth allowing us/ to build a house without worrying before night comes’), maar alles wat directe communicatie had kunnen zijn, was omgezet tot code. De wens om stem te zijn was zelf stem geworden.

Begrijp me goed, hij is niet roomser dan de paus: bij de piano zingt hij van alles wat hij direct begrijpt, van ‘Fremd bin ich eingezogen, fremd zieh’ ich wieder aus’ uit Schuberts Winterreise tot het ‘Why then, o why can’t I?’ uit Over the rainbow, van Randy Newmans ‘Six feet of water in the streets of Evangeline’ tot Schumanns Ich grolle nicht. Al blijft ook dan de muziek het belangrijkste, het horen gaat aan de piano vergezeld van beelden van besneeuwde paden, van vogels die ver weg vliegen, van watersnood of diamantenpracht. Zelfs de twee woorden die genoeg lijken om vrijwel de hele muzikale mensheid te emotioneren, ‘Erbarme Dich’, vormen vooral een verlokkende muzikale beweging die uitnodigt tot meezingen.

01:04:58

Luciano Berio, Sequenza 3, per voce femminile (1965); Cathy Berberian, stem.

01:12:07

 

Ad Zuiderent (1944) is dichter, schrijver en criticus. Hij publiceerde onder meer de biografie van Gerrit Krol, Van Korreweg naar Korreweg. Zijn laatste dichtbundel is We konden alle kanten op (2011). Tot voor kort schreef hij over muziek voor de website Muziekvan.nu en vervangt Marko van der Wal op de vrijdag.