De State of the Union, de jaarlijkse troonrede van de Amerikaanse president was een paar dagen voor hij uitgesproken werd al te lezen. Niet dat er een lek was ergens hoor, hoewel het feit dat ergens geen lek is tegenwoordig bijna nieuwswaardig is, maar David Remnick, die eerder een boek over Obama schreef plaatste in The New Yorker een 23 pagina’s tellend artikel over Obama waar alles in staat. Alles? Ja alles. Remnick reisde met de president mee op fund raising reizen, in The Beast, een Cadillac die berekend is op alle soorten extreem geweld. Deuren die een bom tegenhouden, banden die niet lek kunnen,  lak dat tegen elk zuur bestand is. Ook in Air Force One vliegt Remnick regelmatig mee en soms wordt hij naar voren geroepen om even een beetje bij te praten. Dan injecteert Obama Remnick met een aantal ideeën die dan in de New Yorker komen. Remnick heeft zo een scoop en Obama communiceert met het volk. In Pieter van Os’ Wij begrijpen elkaar uitstekend is duidelijk uitgelegd en anekdotisch beargumenteerd  hoe politici en pers elkaar nodig hebben.

Zo’n artikel als van Remnick leest ook beter dan de State of the Union, het heeft niet het patina van onschendbaarheid (‘landgenoten!’), er zit met andere woorden geen zuurvrije lak op deze tekst. De Scoop van de journlaist, zijn voortdurende drive werd hilarische beschreven in Evelyn Waugh’s gelijknamige roman uit 1938, vertaald door krantenman Bas Heijne, en in die uitgave in de race voor lelijkste omslag ever. Of heb ik er een over het hoofd gezien?

De reporter heeft niet alleen mijn sympathie, ik bewonder hem. Ryszard Kapuściński heeft deuren voor mij geopend in zijn Travels with Herodotus,  in Imperium in Shah of Shahs. En het kan mij eerlijk gezegd niet schelen of alles 1 op 1 waar is, of hij alles zelf precies zo heeft meegemaakt of in een hotel lounge zat te wachten op mensen die het wel echt meemaakte, als zogenaamde lounge lizard. Mijn geloof in de waarheid of in de journalistiek was nooit zo geweldig in the first place. Maar hoop doet leven. Nu heb ik een abonnement op De Correspondent, wat me een pracht initiatief lijkt. Op voorwaarde dat er niet teveel genavelstaard wordt. In zijn blog van vandaag schrijft Ernst Jan Pfauth over hoe internet de krant overneemt en hoe jonge succesvolle journalisten van papier verdwijnen en online gaan. Een beetje zelfvervullend zo’n waarneming. Wat ook verbazend is dat lounge lizzard Grunberg medewerker van de Correspomdent is geworden.  Grunberg is medewerker van alles en heeft overal een voorwoord bij geschreven verdunt zichzelf zo nogal.  Daar onderscheid je je dus niet mee als internet reportage medium.

Journalistiek en literatuur zijn meer en meer in een adembenemende omarming aan het raken. Ik hoop dat de correspondent ook op pad gaat. Bij Rutte achter op de fiets. Luis in de vacht van Wilders. Inbreken op de telefoon van Teeven. Go get them.

Dat Polare de deuren van zijn vestigingen ‘tijdelijk’ gesloten houdt, daar ga ik het vandaag niet over hebben. De zwanenzang van de boekhandelsgigant is definitief begonnen, en hoewel er verschillende scenario’s denkbaar zijn, is het maar zeer de vraag of er een bij is dat personeel, winkelend publiek en boekenwereld tevreden kan stellen. De gidsende ster aan het firmament is op een dwaalspoor geraakt.

Dwalen zonder eindbestemming kan een zegen zijn – maar niet voor boekwinkels! – zo laat de film Hiver nomade goed zien. De Zwisterse regisseur Manuel von Stürler volgt een winter lang de schaapherders Pascal en Carole, de laatste herders van de Alpen. Met hun drie ezels en vier honden leiden ze een kudde van achthonderd schapen door het sneeuwwitte berggebied, op zoek naar het laatste gras. Ze reizen zonder doel, te voet, ze kamperen in de wildernis.

In de anderhalf uur die deze documentairefilm duurt wisselen Pascal en Carole alleen de nodigste woorden met elkaar. Carole (28) is bezig het vak van Pascal (53) te leren, de zogenaamde transhumance. Hij leerde die manier van schapenhoeden dertig jaar eerder van Bergamese herders; nu is die eindeloze voettocht zonder richting bijna uitgestorven. Om les moutons van voldoende voedsel te voorzien zijn de honden volgens mij uiteindelijk het belangrijkst, Pascal en Carole communiceren dan ook voornamelijk via hondencommando’s. Au pied is misschien wel de meest gehoorde frase van de film, afgewisseld met Caroles kreet ‘Waarheen, Pascal?!’.

Een passant in de film vat goed samen hoe een herder zich tijdens de winterse transhumance voelt: het geeft je energie en is tegelijkertijd rustgevend. Ook de kijker merkt dat, met name tijdens de overweldigend kabbelende shots van schapen in aangevroren sneeuw, de schaapshonden en, als bonus, de aandoenlijke puppy die ineens vanonder een vest tevoorschijn komt. Op hetzelfde moment dient zich de drang om naar buiten te gaan aan. Na Hiver nomade wil je zelf aan de zwerf gaan, niet per se op transhumance wijze natuurlijk, maar toch op z’n minst als slenteraar door de stad.

Die neiging is onvermijdelijk wanneer je beseft dat Pascal en Carole écht zijn, dat er in Zwitserland werkelijk enkele herders zijn die hun kudde door de winter loodsen, anno 2014. Primitief kamperen bij temperaturen tot ver onder nul en de zorg dragen voor honderden schapen. Die herders zijn kampeerders, wandelaars, veeartsen en vrijbuiters ineen. Vierentwintig uur per dag zijn ze in touw. Wanneer hun werk erop zit, ze het grootste deel van de kudde verkocht hebben voor de slacht, kunnen ze naar huis. Pascal roept elk jaar dat het zijn laatste zal zijn, maar het grote zwarte gat dat de lente is, doet hem elke winter weer op pad gaan.

Mocht het enig nut dienen, dan wil ik hiermee Polare graag een hart onder de riem steken. Zwerven is absoluut geen schande, maar dan moet je wel durven toegeven dat je de weg kwijt bent. Doop die winkels maar om van poolster naar ontdekkingssatelliet. Curiosity en, nog beter, Pathfinder zijn klinkende namen.

‘Hallo!’

‘Hallo!’

‘Wij zijn – ’

‘Nee: ik ben… zeg jij nou maar wie jij bent, dan doe ik mijn eigen teksten wel.’

‘O, God, is ’t weer zover? Ruikt ’t straks weer naar karnemelk als je wordt gemolken?’

‘Nou, beter dan die Yogidrink die bij jou uit je uiers komt spuiten, meid, het is mij een –’

‘Zullen we ‘t even zakelijk houden?’

‘…’

‘Hallo! Ik ben Nelleke.’

‘Hallo! En ik ben Belleke.’

‘Ik ben de afwezigheidsassistente van de heer Knol.’

‘Ik ben ook de afwezigheidsassistente van de heer Knol.’

‘Wij zijn de afwezigheidsassistenten van de heer Knol.’

‘En nu zien wij u denken… een koe als afwezigheidsassistent? En dan antwoorden wij: waarom niet? Denkt u nou echt dat het zo moeilijk is om even te melden dat een bepaald persoon, te weten: die en die, of: huppeldepup, er niet is? Waarom zouden er wel blindengeleidehonden bestaan en geen bovine afwezigheidsassistenten?’

‘Of weet u niet wat bovien betekent?’

‘Dan vinden wij u een domme koe!’

‘Een rund!’

‘Haha!’

‘Hahaha!’

‘Boe! Hahaha!’

‘Boeha! Haha!’

‘Maar waar ‘t op neer komt… De heer Knol is een eredoctoraatje ophalen aan één of andere Italiaanse Universiteit… en daarna gaat hij met zijn secretaresse met ‘t hele gezin nog ‘n paar dagen skiën.’

‘Volgende week is hij weer terug.’

‘En dan gaat hij vast weer een irritant kutstukje voor u schrijven.’

‘Maar deze week dus niet.’

‘Bofkonten.’

‘Erop vertrouwende u hiermede meer dan voldoende geïnformeerd te hebben…’

‘Verblijven wij.’

Soundtrack:  J’aime, j’aime la vie.

Tirade – je bent een rund als je niet zonder kunt.

 Volgende week: ‘Hé, Tyn, wanneer mag ’t gips eraf?’

De variëteit en hoeveelheid  films en boeken  over gevangenissen kunnen doen vermoeden dat mensen graag naar gevangenen kijken. Waarom is dat? The Shawshank Redemption staat op menig lijst die het internet te bieden heeft van beste films aller tijden. Escape from Alcatraz, Le Trou, Cool hand Luke zijn ook volgens deze uitgebreide  lijst de betere gevangenisfilms, maar het zijn er 300!  Houden mensen misschien vogels om een intenser gevoel van vrijheid te ervaren bij het kijken naar wie en wat in een kooitje gevangen zit? Ik moet eerlijk toegeven dat het lezen van kampboeken een fascinatie is waar ik me enigszins ongemakkelijk bij voel. Omdat de waarheid gebiedt te zeggen dat wanneer ik bij  Varlam Sjalamov lees dat men in Kolyma weet dat het 50 graden vriest als spuug bevriest zodra het je mond verlaten heeft, ik mijn donzen dekbed nog wat plezieriger optrek. Dat is een sensatie waarvoor ik me wel wat schaam. Sjalamov zat 22 jaar in Siberische kampen, als politiek gevangene, vijand van het volk – het slechtste van het slechtste dus. In de mijnen kregen ze heel soms op een heel mooie dag het ‘criminelenwerk’: in hun ogen makkelijke dagen, want moordenaars en dieven werden een stuk beter behandeld dan wie ooit had beweerd dat bijvoorbeeld Ivan Boenin een goed schrijver was. Omdat Boenin geen genade kon vinden  in de ogen van Stalin en de zijnen verdween zo iemand (Sjalamov) in de kampen.

Het absolute hoogtepunt in mijn kamplectuur vormt nog altijd Gustav Herling’s Een wereld apart.  Dezelfde scènes als bij Sjalamov, die je overal in elk kampboek aantreft, maar een ongelooflijke drang tot menselijkheid en daarmee een ultieme innerlijke civilisatie, Herling wist mens te blijven en dat is misschien de essentie van dit soort boeken: hoe behoud je je menselijkheid onder zulke extreme omstandigheden? Kou, honger, dodelijke vermoeidheid, lichamelijk aftakeling, in alle kampboeken wordt duidelijk dat dat de moraal volledig ondermijnt. Toch blijft er iets over, ergens is er in de geest een autonoom gebied dat sommigen in stand kunnen houden. Dat bewustzijn stelde Herling en Sjalamov, maar ook Levie de Lange in staat om later indrukken te beschrijven die niet slechts beestachtig zijn.  Wanneer je een warme ‘beenlap’ van een lijk peutert en daarmee zelf net iets warmere voeten kunt krijgen, beschrijf je een intens droevige scène, maar eveneens toont de levenslust de eenvoudige behoefte aan warmte als iets algemeen menselijks dat diepe indruk maakt op de lezer. Kampliteratuur bespeelt de grondtonen van ons gevoel. Sjalamov beschrijft in het weergaloze verhaal ‘Cherry Brandy’ (vertaling Marja Wiebes en Yolanda Bloemen) de laatste uren van de dichter Mandelstam. Het is een van de fraaiste verhalen die ik ooit gelezen heb, vol van leven, tot aan de dood toe.

*Zie ook Gulag history, een website met veel veel informatie en foto’s