Iedere dinsdagochtend speel ik met een handjevol collega-auteurs trefbal in een gymzaaltje van een basisschool die achter De Wittenkade (Amsterdam-West) ligt en hoe

‘Waarop die Belg zegt: Nein, Sauerkraut.’

‘Hahaha!’

‘Hahaha! Vanwege die frites, snap je? Hahaha.’

‘Hahaha, maar hij – ’

‘Jongens… alsjeblieft… dit gaat toch geen running gag worden? Dit soort grappen vinden de lezers van Tirade echt strontvervelend.’

‘Nou, wij hebben ’t er nog even over gehad met z’n tweeën, maar jij deed vorige week wel of wij jóu onderbraken, maar wat is dat eigenlijk voor autoritaire gang van zaken? Misschien onderbrak jij óns wel? Hè? Mafkees. Zullen we jou nou eens even aftroeven met een fijn Bindervoet & Henkes citaat?’

‘Probeer maar.’

‘Nico, geef dat boek es aan… Nee, dat grote… daar. Hier: Bindervoet & Henkes… Hans Vandenburg en het Geheim van het Succes, op pagina 13 al… Humor en muziek, humor en seks, humor en literatuur, ze schijnen elkaar niet te verdragen. Alles moet ernst uitstralen, diepe diepe ernst. Anders is het niet serieus. En kan het niet serieus worden genomen. Logisch toch? Humor loopt ernstig gevaar flauw gevonden te worden. Terwijl integendeel ernst, en het sentiment dat ervoor doorgaat, op de lachspieren zou moeten werken. En humor – echte humor – altijd gerechtvaardigd wordt door de ernst van de onderliggende situatie. Einde citaat. En nou veel succes met je stukje. We zijn één en al oor.’

‘Ik streep ’t gewoon allemaal door, eikels.’

[Wederom opnieuw. En… actie!]

Iedere dinsdagochtend speel ik met een handjevol collega-auteurs trefbal in een gymzaaltje van een basisschool die achter De Wittenkade (Amsterdam-West) ligt en hoewel het er tijdens de partijtjes meestal ruw en fanatiek aan toegaat, zitten we na afloop altijd gemoedelijk aan campingtafeltjes en schenken elkaar koffie en thee uit thermoskannen en praten uren over ‘het vak’ en ‘de branche’. Afgelopen dinsdag kwamen we opeens te spreken over de boeken van Michael Pollan en over een aantal recente documentaires over voedsel en ecologie en één van mijn collega’s raadde mij toen aan naar More than honey te gaan. Mijn bevindingen:

Film: More than honey (2013).

Genre: natuurdocumentaire (niet bedoeld als eufemisme…).

Regie: Markus Imhoof.

Verhaal/kwestie: gedomesticeerde bijenvolken sterven uit, dat is al jaren aan de gang en de oorzaken daarvoor blijken zich te laten scharen onder deze ‘gemene’ deler: de mens en zijn economische aspiraties. De hoop is gevestigd op de genen van wilde bijen en killer bees en, wat mij betreft, ook een beetje op een correctieve ineenstorting van de beschaving.

Stijl: fraaie natuuropnamen (inclusief honinggetinte filmbeelden in kasten en raten), talking heads (imkers, onderzoekers, handelaren), beelden van bedrijfsbezoeken – dat alles bij elkaar gehouden door een wat gezapige voice-over.

Curieus: een bijenkoningin laat zich tijdens de zogenaamde bruidsvlucht door meerdere mannetjes (darren) bevruchten… bij de ejaculatie verliezen de mannetjes hun onderlijf en vallen dood uit de lucht… Kan dat zomaar? Is de dierenbescherming hiervan op de hoogte? Moeten er geen Blijf Van Mijn Bij Huizen komen? Handen af van onze darren!

Eindoordeel: de genuanceerde agenda van Imhoof bevalt me wel, maar intellectueel/journalistiek gezien is zijn film weinig meer dan een voetnoot bij panoramische, meer activistische films als We Feed the World (2005) en Our daily bread (2005) (sommige beelden, het mechanische leegschudden van amandelbomen met een soort bulldozertjes bijvoorbeeld, ken je ook al uit die vroegere documentaires). Compositie en montage zijn wat ongericht waardoor de film voor je weer thuis bent al uit je geheugen stuift. Twee met peilzenders uitgeruste verkennerbijtjes (2/5).

Tirade – perfect vision.

Pé Es: als je er niet bij was, afgelopen vrijdag in Perdu, wil je natuurlijk weten hoe de avond over de Filosofische Roman was? Vrolijk, gezellig en erg interessant. We hebben – als ik het goed samenvat – meteen even afgekaart dat de FR de komende jaren de NED-LIT gaat domineren. Hoor jij toevallig net bij het handjevol mensen dat de avond heeft gemist? No sweat. Grote kans dat die over twintig jaar weer een vervolg krijgt. Complimenten voor Perdu, complimenten voor Mathijs Gomperts.

Volgende week: het stukje dat ik eigenlijk voor deze week in gedachten had.

*De titel van deze blogpost is een uitspraak van een sarcastische ‘bijenmakelaar’ die met zijn kasten en volken door de Verenigde Staten reist, van boomgaard naar boomgaard, en die zowel dader als slachtoffer is van de schaalvergroting in de landbouw.

 Soundtrack: Zet je kleine zorgen maar opzij.

Verkleed als zonnegod zingt Ramses Shaffy een reikhalzende Liesbeth List toe: ‘Maar soms ben ik als kokend lood / Ik ben het leven en de dood’. De zon is in het diepst van zijn aard een gewelddadig hemellichaam. Al in de Metamorphoses van Ovidius treedt de zon op die manier naar voren wanneer hij zijn zoon Phaëton toestaat de zonnewagen te besturen, terwijl hij juist heeft uitgelegd hoe riskant dat is. Zijn zoon wordt door Jupiter neergehaald met een enkele bliksemschicht.

Bij beschrijvingen van het zonlicht sluipt er regelmatig een spoor van agressie in, net zoals dat gebeurt bij liefde (miles amoris) of bij ongeveer alles in de Bijbelboeken. Zo ook in het geval van Louis-Ferdinand Céline, die in Reis naar het eind van de nacht (1952) het volgende optekent: ‘De zonsondergang in deze Afrikaanse hel bleek iets gewelddadigs te zijn. ’t Was altijd raak, je moest er wel naar kijken. Elke keer tragisch, net een enorme zonslachting.’ In het origineel staat d’énormes assassinats du soleil. ‘Een ontzaglijke kitsch. ’t Was jammer genoeg wel wat veel voor iemand alleen om van te genieten.’ Céline geeft toe dat wat hij schetst een sleets beeld is geworden, niettemin hanteert hij zelf kordaat de guillotine. ‘Een uur lang stond de hemel te pronken, van het ene end tot het andere volgespoten met een krankzinnig rood (…) En dat was dan het eind.’

Drie decennia eerder beschrijft Isaak Babel in het begin van De rode ruiterij (1923) op een pompeuze manier de omgeving. Vanaf het eerste woord is het verhaal doordrenkt van bloeddorst: ‘Purperen papavervelden bloeien om ons heen, de middagwind speelt in de vergelende rogge, maagdelijke boekweit verrijst aan de horizon als de muur van een verafgelegen klooster.’ Op naar het onbarmhartige district van Novograd… ‘Het stille Volhynië wendt zich van ons af, Volhynië trekt zich terug in een parelachtige nevel van berkenbosjes, het kruipt weg tussen heuvels vol bloemen en raakt met zijn verzwakte armen verstrikt in de hopstruiken. Een oranje zon rolt langs de hemel als een afgeslagen hoofd, zacht licht gloeit op in de kloven van de wolken, de vaandels van de zonsondergang wapperen boven ons hoofd.’

Of Céline met zijn ‘ontzaglijke kitsch’ nu bewust doelt op Babels beschrijving, daar wil ik af wezen.* De beelden die beiden gebruiken liggen er dicht bij elkaar. En het verschrikkelijk mooie weer van vandaag doet vermoeden dat de heren schrijvers wel gelijk zullen hebben wanneer ze zon afschilderen als een misdadige koperen ploert. Shaffy verwoordt het, alle zonaanbidders ten spijt, treffend: ‘Je kunt niet houden van de zon’.

 

* Dat is niet waarschijnlijk. De Franse uitgave van De rode ruiterij verscheen later dan de Reis.

En dan gaan we het nu hebben over bewijsdrang. Wie lijdt er aan? Wie heeft er geen last van? Wat zijn de consequenties? 

Een paar weken terug schreef ik hier over interviews met jezelf houden, in je hoofd. Daar wijze dingen in zeggen. We zijn een paar weken verder nu en inmiddels is het me wel duidelijk geworden dat dit gepraat tegen een fictieve gesprekspartner niets anders is dan een vorm van bewijsdrang: ik ben wel een leuk mens en dit truitje staat me te gek, ik ben geen loser als ik de hele avond op bed naar crimedocs kijk en een zak Bugles leeg eet. In de hoop dat er uiteindelijk ook iemand buiten mijn hoofd is die deze dingen gaat inzien. In de hoop dat als ik in alles de beste ben, er geen weg om mij heen zal zijn. Als ik naar de bakker ga, dan wil ik de leukste klant van de dag zijn. Als ik de kat knuffel, dan wil ik dat ze mij haar favoriete baasje vindt. Zelfs als ik zoals nu in mijn eentje op mijn kamer de berentrui die ik met koninginnedag kocht draag, doe ik dit bij wijze van manier om mijn liefde aan de wereld te tonen. Hallo, hier ben ik, de beer op mijn trui draagt een grappige sjaal, jullie mogen hem best aaien. Maar waar blijft de wereld in dit geval? Waarom overschreeuw ik mezelf?

Sylvia Plath schreef:

“Perhaps when we find ourselves wanting everything, it is because we are dangerously close to wanting nothing.” 

en ook:

“I have the choice of being constantly active and happy or introspectively passive and sad. Or I can go mad by ricocheting in between.” 

Als je The Unabridged Journals of Sylvia Plath leest, valt het al gauw op dat ze nogal vaak het woord ‘ricocheting’ gebruikt. Dit ricocheting in between (ik vind ‘schipperen’ een mooie vertaling) is precies wat er gebeurt in iemand met bewijsdrang: je wordt heen en weer gezogen tussen alles en niets willen en in het vacuüm dat uit deze zuigkracht ontstaat probeer je jezelf uiteen te zetten, om maar niet te imploderen. Je hebt een negatieve gedachte over jezelf, je spreekt het tegenovergestelde uit, je wordt teruggeworpen, je twijfelt, je probeert het opnieuw, je wil aardig gevonden worden maar niet egocentrisch, zelfbewust en bescheiden, maar niet iemand die op haar tenen loopt – je bent een grote zak vol goede intenties en uiteindelijk zit je alleen maar een beetje haperend naar de zon te praten. Dit is een tekortkoming. Haperend praten duidt aan dat je iets moet doen. Te beginnen bij je mond houden.

Als gevolg van dit schipperen tussen twijfel een zekerheid (“God, how I ricochet between certainties and doubts” – SP) denk ik dat een mens behoefte heeft aan absolute gedachten –  een hergeboren standpunt dat ook in het huidige filosofisch/literaire debat aan aanhangers wint. De postmodernistische opvatting dat je geen rechtstreekse confrontaties aan kunt gaan, dat er altijd enkel sprake kan zijn van een benadering, misschien doorspekt met ironie en omtrekkende bewegingen, maar niet van een kernachtige schets, lijkt me achterhaald en strookt niet met de werkelijkheid. Mensen lopen voortdurend tegen muurtjes op. Als een vrachtwagen op een kruispunt met hoge snelheid tegen een tegenliggende volvo aanknalt, is er sprake van een frontale botsing. Daar ben ik van overtuigd. Het is zo vermoeiend als je denken steeds een (oneindig) dialectisch gesprek is; een continu jezelf tegenspreken om jezelf op een hoger niveau te bevestigen — en het begint weer op nieuw. Soms heb je geen zin in weer een weer. Soms wil je wat je voelt onderstrepen, ookal staat het er slechts in stippelletters. Soms wil je resoluut en diep in slaap vallen, niet enkel een beetje dommelen. Soms moet je achter een gedachte gaan staan en die als een sneeuwschuiver voor je uitduwen om de weg vrij te maken voor mooiere dingen.  Maar waar begin je?

Dit is allemaal behoorlijk hysterisch.
Eigenlijk wil ik alleen een beetje dommelen.
Nu spreek ik mezelf tegen.
Wat een geschipper.