Het was jaren her dat ik een boek van W.F. Hermans las. Een late bekeerling kocht ik alles wat los en vast zat en las het achter elkaar. Ik heb anderhalve meter in de kast staan, maar daaronder niet Klaas kwam niet. Toen er laatst in een manuscript dat ik las naar verwezen werd, vroeg ik me af of ik het had en kende. Quod non. Aangeschaft. Gelezen.

Van enige afstand is het me nu langzaamaan iets duidelijker aan het worden wat er goed is aan Hermans en wat niet. Geïllustreerd aan deze bundel: daar waar Hermans bewondert is hij geweldig, daar waar hij schampert vermoeit hij.

Schamperen. Het woord proevend op de tong blijkt het schitterend te zijn, de scherpe ‘sch’, de botte ‘mp’ het lacherige ‘a’ de repeterende ‘eren’. Het is een woord dat zeer Hermansiaans is zonder dat ik het nu in dit boek tegenkwam. Hermans spreekt het niet uit, maar is het, schamper.

znw. m. Van Schampen (II) met -er, blijkbaar onder den invloed van Schamper (II).
↪ — Smadelijke spot, schimpend verwijt; in de eerste aanhaling meer: schimpscheut, steek.
Het dienstbaer volck, dat van den nijt gedreven Kan schamper naer de kunst, en dwersse nepen geven,
Doen gy … my (hebt) als de Sim met billen bloot gestelt. Met Schamper uytgediout.
CATS 1, 362 a [1625].
(WNT)

Bij terugzien kun je Hermans kritisch of essayistisch oeuvre opdelen in een bewonderend en een schamper deel. Opvallend genoeg staat het schampere deel me nu tegen, wellicht omdat de man zijn tijd ver vooruit was en hij reeds schamperde vooraleer het schamperen tot volkssport verheven werd. Nu lezend is in de eerste stukken van Klaas kwam niet een ‘boze witte man’ avant la lettre te lezen. De internettrol van voor internet. Wellicht omdat deze schamper zo algemeen geworden is trekt die mij nu niet meer aan.

Grappig genoeg zijn de stukken die ik minder vind Parool- en Nieuwsnet-columns en de betere stukken NRC-stukken? Hoe kan dat, komt het door de verschillende opdrachten die er achter deze stukken staken? Moesten de Parool-stukken over politiek gaan?

Maar de bewonderende stukken, of daar waar hij zijn enorme kennis en belezenheid toont zonder de noodzaak te voelen iemand te ‘schampen’ die die kennis nog niet deelde (of vaker: iemand die ergens aantoonbaar gemeend heeft over kennis te beschikken die hij/zij niet had) die stukken zijn geweldig. Hermans is uiteengevallen in twee delen.

De verbrokkeling van Hermans is voor mij begonnen.

——-

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade.

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Alle goede verhalen beginnen met licht. Toen ik mijn dochter deze warme lenteochtend naar de creche bracht tikten haar voetjes bij elke stap tegen mijn bovenbeen.

Een lage zon viel door de Lindendwarsstraat en maakte gepolijst koper van de ruiten op de gedempte gracht. Ondanks de felheid van de weerkaatsing weigerde ik mijn ogen te sluiten.

Fotonen, leek het, raasden door mijn pupillen naar binnen, sloegen in op mijn netvlies en verdrongen zich voor het begin van mijn oogzenuw om vandaar door te wervelen naar waar de restanten van een zware nacht zich ophielden, die ze met de opgeruimheid van beginnende ZZP-ers te lijf gingen.

Ada is zes maanden oud. De nabijheid van haar lijf is de vergrote trap van stenen in de zon en verse donzen hoofdkussens: een heel exacte combinatie van temperatuur, textuur en soortelijk gewicht.

De wereld, of dat deel wat ze ervan te zien krijgt, lijkt op haar als iets geweldigs over te komen. Ze lacht gemakkelijk, laat dan een tandeloos bekkie zien en een hikkende lach horen. Ik drukte mijn neus tegen haar hoofd en rook, besefte dat ik gelukkig was.

De eerste regels van een nieuw verhaal klonken in mijn hoofd. Een gelukkig man, was hij, die steeds maar over het duister schreef. Eerste zinnen worden vaak geschrapt, maar dat maakt ze niet minder belangrijk. Ze zijn de mal waarnaar een verhaal zich vormt, en die na gebruik kan worden afgedankt.

Een collega-schrijver vertelde me op het boekenbal dat ik altijd zo gelukkig lijk in deze stukjes, en dat ben ik ook.

Een wekelijks blog dwingt je om een ervaring uit de afgelopen zeven dagen te lichten en die onder woorden te brengen. Aan de tekst die dan ontstaat schaaf je net zo lang tot het onderliggende gevoel helder naar voren komt.

Je verleden is boven alles hoe je wat je overkomen is duidt. Wekelijks markeer, veranker en versterk ik momenten van geluk; falsificeer ik mijn geschiedenis. Er is een goede kans dat ik me over twintig jaar van deze periode vooral de dingen zal herinneren die ik voor Tirade heb beschreven.

Er is een goede kans dat ik net zo gelukkig word als ik hier lijk.

_________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) was redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Hij schreef de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de roman Het laatste kind. Op 23 oktober van dit jaar verscheen zijn nieuwe en sterk autobiografische roman Het jasje van Luis Martín.

De Amatodjastraat is een zandweg. Toen Phil en ik hier kwamen wonen wilden we gras zaaien, bougainville langs de tuinmuur laten groeien; bomen planten. Maar er waren belangrijker dingen, zoals een telefoonaansluiting, elektriciteit, verblijfsvergunningen.

Nu is alles gedaan, maar de tuin is nog steeds een erf van zand en steentjes. Het stof ligt in een dikke laag op de auto en op de tuingereedschappen die we niet gebruiken. Onze mangoboom is de enige in de straat die nooit vruchten draagt. De buurman zegt dat we hem om moeten hakken.

Even hadden we een tuinman. De grote creoolse man bewoog met een traagheid waardoor je de brushcutter uit zijn handen wilde trekken. Ik betaalde hem aan het einde van zijn derde dag en keek hoe hij wegliep, nog altijd in hetzelfde tempo.

Ik weet niet wat we dachten toen we besloten hierheen te verhuizen. Ik weet niet wat ik dacht. Ons huis aan de Dennenlaan was meteen verkocht. Er kwam een vrachtwagen met een scheepscontainer achterop; het mos in de voortuin zakte in onder de wielen van de verhuislift. Wat we meenamen waren het bed, de bank, kasten, de wasmachine: grote dingen.

Ik herinner me de contouren van de meubels op de vloeren en de wanden. Hoe de kamers overvol leken toen alle spullen eruit waren gehaald, en er geen plek meer was voor ons, voor mij, in de Dennenlaan.

In mijn eentje had ik twijfels. We waren twee keer in ons nieuwe land geweest. Was dat genoeg? En ook al leek het witte huis aan de Amatodjalaan een droom: voor wie waren de dievenijzers op de deuren en ramen, als niet voor ons. Voor mij?

Mevrouw Woo, die het supermarktje op de hoek van de straat heeft, spreek ik elke dag. Haar Nederlands is niet goed genoeg voor hele verhalen, maar ik ga altijd even zitten om mee te kijken naar een van de Chinese films op haar televisie naast de kassa. De rechterhelft van het beeld is groen, maar mevrouw Woo lijkt daar geen last van te hebben.

____________________________________________

Gilles van der Loo (Breda, 1973) was redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Hij schreef de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en de roman Het laatste kind. Op 23 oktober van dit jaar verscheen zijn nieuwe en sterk autobiografische roman Het jasje van Luis Martín.

Toen ik een jaar of zes was vond ik een stervend vogeltje. In paniek rende ik naar mijn ouders.

Ik weet nog hoe mijn moeder naar mijn vader keek, hoewel ik toen niet begreep wat dat betekende. Nu wel, ze dacht: dit is een goed moment om Jesse over het leven en de dood te leren.

Mijn ouders kwamen met me mee. In mijn herinnering liepen ze ongelooflijk langzaam en bleef ik ze maar aansporen om sneller te lopen, want het vogeltje lag daar maar te creperen. Toen we bij het vogeltje aankwamen leefde hij nog. Er aasden al wel wat vliegen op hem, als gieren op een dode cowboy. Volgens mijn ouders was er niets meer aan te doen. Ik zei dat oma het toch ook had overleefd. Maar dat was anders. Vogeltjes gingen niet naar het ziekenhuis en kregen geen infuus en bloemen.

Maar denk maar zo jochie, zei mijn vader, vogeltjes worden dan weer niet dement.

We wachtten daar dus gewoon tot dat vogeltje doodging. In het kader van existentiële lering. Ik weet nog dat ik paniekerig naar de blikken van mijn ouders zocht. Mijn moeder keek me aan met een warme het-is-niet-andersglimlach. Maar mijn vader was onzekerder. Eventjes speelde hij de rol die mijn moeder voor hem had geschreven, maar toen brak hij.

Hij trok zijn T-shirt uit en vouwde het op. Samen legden we het vogeltje erop en renden we naar huis. Ik voelde het bloed door mijn oren suizen terwijl ik mijn blik op het vogeltje hield en ik zag dat mijn vader hetzelfde deed. We moesten hem warmhouden en veilig en niet alleen. Mijn moeder snelwandelde met grote ogen achter ons aan.

Die avond zat ik met mijn vader in de tuin terwijl het vogeltje zijn laatste adem uitblies. Hij stierf op het T-shirt van mijn vader, op de tong van de Rolling Stones. Mijn moeder zat binnen en keek Sex and the City. We waren stil terwijl we het vogeltje begroeven.

Mijn vader liep naar binnen. Hij kietelde mijn moeder op haar borst en toen ze omlaag keek, zwiepte hij zijn wijsvinger tegen haar neus omhoog. Ze lachte en toen keken ze samen televisie.

Een halfuur later kwam mijn vader mij ophalen. Met een takje schreef ik letters in de aarde. Hij zei: heftig hè, gozer. We liepen terug naar binnen, terwijl de veertjes dansten op zijn T-shirt.

Pieter Kranenborg (1994) volgt de masteropleiding Urban Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde verhalen in Tirade en Hollands Maandblad en in 2016 won hij de Hollands Maandblad Aanmoedigingsbeurs. Op 19 mei verscheen bij Van Oorschot zijn debuut: de verhalenbundel Astronaut. https://pieterkranenborg.wordpress.com/

10 mei 1995 kocht ik Camillo Sitte’s De stedebouw volgens zijn artistieke grondbeginselen. Het is een geweldig boek, beduimeld inmiddels, om die reden. Sitte heeft een hekel aan zielloze nieuwbouw en probeert te reconstrueren waarom sommige steden zo goed gelukt zijn. Waarom je diep gelukkig kunt zijn op een plein in Rome. Volgens Sitte komt dat door hoe het plein tot stand kwam, hoe het is ingericht. De klassieken wisten dat, daarna raakten we het een beetje kwijt. Met een veelheid van plattegronden toont Sitte aan waar bijvoorbeeld een fontein moet staan. Niet zoals in zijn tijd gebruikelijker werd in het midden van een plein.

Sitte is er zeker van dat het met sneeuwpoppen te maken heeft, of althans dat je het zo het best kunt uitleggen. Daar waar in de winter op een plein de kinderen een sneeuwpop maken, daar hoort de fontein. De karren en wandelaars hebben in de verkeersrichtingen van het plein de sneeuw plat getreden. De ruimtes met onbetreden sneeuw lenen zich dus voor de pop. Vaak is dat ergens aan de rand, maar niet helemaal aan de rand. Het boek staat vol met pogingen de werking van goedgebouwde steden te bevragen en de uitkomsten tot bruikbare wetten te herleiden.

Ik moest aan Sitte denken toen ik recent in het Pantheon in Rome  stond en echt geschokt was over hoe goed dat gebouw werkte, wat het me deed. Sitte’s relaas over de sneeuwpoppen staat in een hoofdstuk Het vrijhouden van het midden. Er is een logisch verband. In het Pantheon is een oculus of oog vrijgehouden in de koepel. Het strenge, veelbetekenende, blik aanzuigende midden van zo’n koepel is dus… afwezig.

De in diameter 8,2 meter grote leegte verlicht de tempel zoals de zon de aarde verlicht, van het Pantheon daarmee een complete wereld makend. Een zuil van licht valt deze toch al zo imposante tempel binnen, en licht elk moment van de zonnige dag weer iets anders uit. De afwezigheid van iets doet de rest beter uitkomen.

Sitte constateert door eenvoudig telwerk bijvoorbeeld dat een kerk in het midden  van een grote ruimte neerzetten niet werkt: in Rome is 98% van de kerken aan een, twee en de meeste aan drie zijden ergens aan vast gebouwd, waardoor je op het plein ernaast een maximaal effect hebt, terwijl het effect bij vrijstaand  bouwen gefragmenteerd raakt. Sitte bepaalt tellend ideale afmetingen van pleinen en straten. Een meesterlijk leerboek.

In een heel fraai essay van Kees Verheul over Rome*, citeert deze met instemming Quevedo die na een relaas over ruïnes en vergane glorie opeens met een schokkende wending komt: ‘Sólo el Tibro quedó…’ ‘Alleen de Tiber is gebleven.’ ‘Wat een fenomenale gedachtesprong’ schrijft Verheul dan, ‘de eeuwige duur van Rome, gesymboliseerd door het oerbeeld van veranderlijkheid, vlietend water. Vluchtigheid de enige constante factor in het leven.’

Op vergelijkbare wijze geeft de ontbrekende 8,2 meter koepel, de uitsparing in iets heel moois, mij de meest intense Romeinse sensatie. Ik raak over deze leegte maar niet uitgedacht: een lapje lucht als de meest elementaire vorm van architectonisch vernuft. Dat er met Pinkteren rozenblaadjes door naar beneden worden gegooid, en dat de regen en de sneeuw gewoon naar binnenkomen. Dus dat dit binnen, buiten is.

*’Res rerum rebus’ in: Kees Verheul  Het mooiste van alle dingen. Romeinse essays, Querido 1994.

——-

Menno Hartman (1971) is uitgever bij Van Oorschot en was redacteur bij Tirade. Schreef hier eerder over Bouwen