Een goede vriend van me, verder best een normale jongen eigenlijk, is vorig jaar bij het Korps Mariniers gegaan. Zijn aanmelding voor deze officiersopleiding had hij lange tijd voor zijn omgeving verborgen gehouden. Ik ging er dan ook vanuit dat hij in zijn vrije tijd net als ik weinig anders deed dan boeken lezen en films kijken. Maar naar later bleek was hij op die zaterdagmiddagen bezig met opdrukken, gewichtheffen, buikspieroefeningen doen en (minimaal tien) rondjes door het Vondelpark rennen. With the benefit of the hindsight – want volgens mij is deze pretentieuze uitdrukking in dit verband wel bruikbaar – valt te begrijpen waarom hij er in een paar maanden tijd twee keer zo breed uit was gaan zien.
            We stonden in een café en hij vertelde dat hij marinier werd. ‘Oh, je gaat bij de marine?’ vroeg ik. Wat een domme opmerking was, begreep ik van hem, wat maar weer eens bevestigde dat ik een ‘nukubu’ was.
            ‘Een wat?’
            ‘Een nutteloze kutburger. Zo heten mensen die niet bereid zijn om hun leven te geven voor volk en vaderland.’
            Verder moest ik begrijpen dat het Korps Mariniers beduidend hoger in aanzien stond dan de marine.
            Toen ik nog studeerde dacht ik altijd dat ik later bij het vreemdelingenlegioen zou gaan. Of anders desnoods bij het Nederlandse leger. Of anders werd ik houthakker of visser in Scandinavië. Hoe dan ook moest het iets extreem mannelijks worden. Het is een beetje pijnlijk als een van je beste vrienden er dan vervolgens met je droom vandoor gaat.
            Een paar weken lang hadden we geen contact. Daarvoor was ik te jaloers. Toen het moment naderde waarop hij zich voor het eerst moest melden in de kazerne, dacht ik na wat een waardig afscheid zou zijn. Omdat ik al die zaterdagmiddagen in een luie stoel aan het lezen was, terwijl hij zwetend door het Vondelpark rende, was het niet verwonderlijk dat ik op een idee werd gebracht door een boek.
             In Aantekeningen uit het ondergrondse van Fjodor Dostojevski gaan twee vrienden uit eten met een derde vriend die het leger in gaat. Ter afscheid organiseren ze ergens een etentje, waarbij er veel gedronken en gegeten wordt op kosten van die twee. Ze gaan ervan uit dat de toekomstige soldaat wel een of twee flessen zal betalen en dat doet hij dan ook.
            Twee dagen voordat mijn eigen kameraad de burgerbevolking verliet, speelden we op een avond deze scène na. Het was niet moeilijk om nog een andere jaloerse vriend te vinden. Wij betaalden uiteraard alles, zo stond het ook in het boek van Dostojevski. En om zo trouw mogelijk aan de letter te blijven, suggereerde ik de toekomstige marinier om een of twee flessen te betalen. Dat vond hij geen probleem. Trouwens, hij zou nu toch de komende jaren op de portemonnee van het vaderland teren.
            In één opzicht weken we af van het boek. Want bij Dostojevski dringt zich nog een vierde ‘vriend’ op, iemand die de anderen al een jaar niet meer hebben gezien en die ze maar een hinderlijk en irritant sujet vinden. Maar ze weigeren niet als hij zichzelf uitnodigt om mee te eten. Tijdens dat etentje gedraagt hij zich rampzalig en maakt ruzie met de anderen. Eigenlijk hadden we voor deze bijeenkomst dus nog een ongewenste gast moeten uitnodigen. Dat hebben we toch maar niet gedaan.
            We lieten een foto van ons drieën maken door een passerende Indiër. Die zou hij straks, stelden we ons voor, aan de binnenkant van zijn helm kunnen steken. Als hij dan zou worden neergeschoten in Mali of Afghanistan, zou die foto van ons gevonden worden. Een gesneuvelde eenzame soldaat, over wie niemand iets wist, behalve die foto. Voor twee ‘nukubu’s’ overigens een makkelijke manier om toch aan het front te komen.
            Het afscheid aan het einde van die avond voelde voor eeuwig. En we beloofden brieven te schrijven en hem nooit te vergeten.
             Sindsdien reist hij strijdend de wereld over. Hij heeft een kaal hoofd en schiet afwisselend met een Glock 17 en een Colt C7. Tussen de missies door zit hij in de kazerne in Den Helder. Heel af en toe mag hij even naar huis. Als ik dan met hem afspreek, en hij vertelt verhalen over ’s nachts parachutespringen, ondersteboven abseilen, jungletrainingen en kameraadschap midden op zee, dan voel ik me een enorme nutteloze kutburger.

De paasdagen gaan dit jaar gepaard met twee noodzakelijke kwaden: de ingang van de zomertijd en het invullen van de belastingaangifte. De tijd die nodig is om te herstellen van dat eerste zou zomaar gelijk kunnen zijn aan de tijd die nodig is om het tweede te voltooien. Dat lijkt mij voor een heleboel mensen genoeg reden om vandaag maar in bed te blijven en onwillekeurig naar het plafond te staren.

In Gontsjarovs Oblomov komt de gelijknamige hoofdpersoon ook niet veel verder dan dat. Hij breekt zich in de eerste paar hoofdstukken het hoofd over een brief die hem vanaf zijn landgoed is toegezonden. Daaruit blijkt dat ‘alles naar wens gaat’. De korenoogsten zijn verbrand, aangevreten of door vorst verloren gegaan. Zo’n brief is Oblomov, net als elke andere brief, te veel. Hij stagneert, stopt het geschrift weg en probeert zich aan zijn plichten te onttrekken door zich af te zonderen in zijn kamer, op zijn bed, en daar te blijven tot de wereld vanzelf een aangenamere plek is geworden.

Wie niet tot de oblomovistische overtollige mens wil verworden maar ook geen zin heeft in de belastingaangifte, en gewoon een beetje wil blijven dromen, kan beter zijn toevlucht nemen tot het werk van Vsevolod Garsjin. Hoewel zijn naam niet erg bekend is – zijn oeuvre is ook niet groot – kent iedere Rus zijn sprookje over De bereisde kikker praktisch van buiten. Het begint zo: ‘Zij zou tot het eind van haar dagen in voorspoed hebben geleefd – tenzij ze door een ooievaar zou zijn verorberd, dat had uiteraard ook nog gekund – maar het liep anders. Er gebeurde iets.’

De kikker krijgt bezoek van een groepje eenden, die op doorreis zijn naar het Zuiden. Wanneer de kikker de eenden hoort praten over hoe het daar is, ontbrandt in haar het verlangen mee te gaan en iets van de wereld te zien – maar natuurlijk, ze kan niet vliegen. Na vijf minuten in blubber te hebben nagedacht komt ze met een briljante list: ‘“Ik heb iets bedacht, ik heb iets verzonnen!” riep ze. “Twee van jullie moeten een takje in de snavel nemen, elk aan een eind, zodat ik me daar met mijn kaken aan vast kan klemmen, in het midden. Dan stijgen jullie op en vlieg ik mee aan dat takje. Als jullie maar niet kwekken en als ik maar niet kwaak, dan gaan we er iets machtig moois van maken, dat zal je zien!’

Garsjin vertelt het op een ontgoocheld meedogenloze en afstandelijke toon, net als in zijn andere verhalen. Tegelijkertijd is De bereisde kikker zo ontroerend dat iedereen die het voorgelezen krijgt direct in zwijm valt. En degene die het voorleest kan maar beter een briefje opstellen: ‘Ik deel u mede, geachte fiscus, dat alles naar wens gaat. De klok is gelijkgezet en afgelopen dagen heb ik Garsjin gelezen.’ Teruggaaf gegarandeerd.

Helden worden het best van onderaf bezien. Ik ben nu bijna veertig, en het krimpen van de schaal der dingen is begonnen. 

Regelmatig verschijnen er bekenden van me in de media. Mijn vrienden zijn vaker eigenaren of leidinggevenden dan werknemers, en als de Volkskrant een themamagazine heeft over iets wat nu helemaal hip is, zit ik steevast schuimbekkend aan mijn ontbijttafel, omdat ik dacht ik de enige was die het op dit moment geweldig vindt om weekends in Zeeuws-Vlaanderen door te brengen, een tuintje op mijn dak te hebben, oliedrumbarbeques te bouwen of brood te bakken in een steenoven. 

If you think there are no fools at the table, chances are that you’re the fool, schijnt een poker-adagium te zijn. Waarmee ik in deze context wil zeggen: er is een levensfase waarin de beslissingen gemaakt worden door mensen die ouder zijn dan jij, en een fase waarin de koers van het land wordt uitgezet door jongeren. Herken je hier niets in, dan ben je tussen de 33 en de 55.

De grootste shocker van ouder worden is wat mij betreft dat iedereen uiteindelijk maar wat blijkt te doen. Gelukkig weet ik dat deze ontluistering, en de steile devaluatie van mijn mensbeeld die ermee gepaard ging, maar van tijdelijke aard zijn. Over een jaar of vijftien zal ik beginnen te zeggen dat die jongelui van (dan) tegenwoordig verstand hebben van zaken die mijn pet ver te boven gaan.