Vandaag maakte de Volkskrant haar top 200 van de meest invloedrijkste Nederlanders bekend (http://top200.volkskrant.nl/). Bernard Wientjes, Jeroen van der Veer en Hans Wijers vormden de top drie. Het profiel van ‘de invloedrijke Nederlander’ is dus de bedrijfsleider op leeftijd, met liefst nog een paar tentakels in de politiek. Dat klinkt in de eerste plaats logisch, maar in de tweede plaats vooral heel saai.

Want laten we eerlijk zijn: wie ligt er, behalve zijn vrouw, ’s nachts wakker van de heer Wientjes? Wie vraagt zich overdag af wat de man vandaag in de Bankraad te vertellen had? Juist, zo goed als niemand, en dat is natuurlijk ook precies de bedoeling. Macht speelt zich af achter de schermen en het publiek verkiest dat er een film op die schermen wordt geprojecteerd om het allemaal wat begrijpelijker en vooral boeiender te maken. Weg dus met die tweehonderd grijze CEO’s, commissarissen, kabinetchefs, oud-politici en andere toplui, wat wij willen is wat Kurt Cobain twintig jaar geleden schreeuwde: here we are now, entertain us.

Veel leuker zou het dan ook zijn om een top 200 van de meest interessante Nederlanders te maken. Mensen van wie we wèl wakker liggen en bij wie een interessante gedachte en/of een gezonde scheut waanzin nooit ver weg zijn. We kunnen ons zo een top 10 voorstellen met mensen als Johan Cruijff, Connie Palmen, Freek de Jonge, Bram Moszkowicz, Carice van Houten, Badr Hari, Herman Finkers en andere geinige mafkezen. Bij dit soort mensen kunnen we tenminste fantaseren: was ik hem/haar maar (met onmiddellijk de achterliggende gedachte: wat een geluk dat ik hem/haar in de praktijk niet ben). We houden van hen, en we houden nog meer van hen als ze ten onder gaan.

Laten we dus zo’n top 200 maken, gestoffeerd met fijne plaatjes, iedereen zal er van smullen. Want als ‘invloedrijk’ synoniem staat met een grijs bureau achter geheimzinnige schermen, hoeven we niet per se zo invloedrijk te zijn. Geef ons dan maar de anonieme bank om in te ploffen en naar meer verbeeldingrijke figuren te kijken.

Enkele dagen geleden gezien in het Belgische journaal: de nieuwslezer die gortdroog een ‘extreem geval van verkeersagressie’ aankondigt. Mijn verbeelding begon meteen te werken en stelde zich twee elkaar in coma meppende kerels voor, of een brandende auto, of wie weet zelfs een verkrachting op de bijrijdersstoel, maar de realiteit bleek al die hypothesen te overtreffen.

Doodkalm vertelde de nieuwslezer dat twee autobestuurders bonje kregen en vervolgens stopten aan een rotonde, waarna volgend uit een horrorfilm geplukt feit plaatsvond: de ene bestuurder stapte uit, wandelde naar zijn kofferbak, haalde een ‘bosmaaier’ (een tuininstrument, voorzien van twee messcherpe snijbladen, waarmee je de bodem van wilde begroeiing ontdoet, m.a.w. een kettingzaag maar dan trager en dus pijnlijker) boven en zette die in het been van de andere bestuurder. Vervolgens ging deze nieuwbakken Edward Scissorhands rustig een sigaretje roken terwijl zijn slachtoffer lag dood te bloeden. De man werd gelukkig op tijd geholpen, doch zijn onderbeen was hij definitief kwijt.

Een mens zou voor minder het verkeer mijden. Of erger nog, een mens zou voor minder zijn medemens mijden. Het totale gebrek aan mededogen is stuitend, en typerend voor enkele gelijkaardige nieuwsberichten. Iemand remt te bruusk, hup, ik zaag zijn been af. Enkele spelende kinderen zorgen ervoor dat ik mij niet in alle stilte kan vervelen, hup, ik span een proces aan en laat de kinderen van het buurtpleintje verbannen. Mijn buurman timmert te veel aan zijn tuinhuisje, hup, ik stuur de bouwinspectie op hem af en laat het ding afbreken.

Mededogen, het is een woord dat je alleen nog maar in melige solidariteitsoproepen of van ironie druipende columns tegenkomt. Een normale context lijkt niet meer mogelijk. Want dat zou pas van écht mededogen getuigen.

Het slachtoffer van de extreme verkeersagressie bleek echter in hetzelfde gasthuis ziek te liggen. Met zijn eerste woorden na de operatie stak hij immers meteen alle invaliden een hart onder de riem: ‘Mijn leven is voorbij.’ Begrijpelijke reactie, en toch ben ik benieuwd of hij binnen tien jaar nog hetzelfde zal zeggen. Of dat hij dan toch, misschien, tot een ander, al even messcherp inzicht zal zijn gekomen.

Philip Roth, alom bejubeld auteur, hangt zijn pen aan de wilgen. De man die tientallen romans schreef (er waren periodes dat er met ijzeren regelmaat elk jaar een nieuwe verscheen) en al enige tijd als groot kanshebber voor de Nobelprijs wordt genoemd, houdt er dus definitief mee op. Behalve dat dit nieuws vele lezers droef zal stemmen, wekt het toch vooral verwondering, een beetje ongeloof misschien zelfs.

Hoewel een tegen de honderd procent aanschurkend percentage van de bevolking op 79-jarige leeftijd allang met pensioen is, verwachten we van schrijvers dat ze doorgaan tot het bittere eind. We hebben nog liever dat pausen er – wegens details zoals steeds overtolligere speekselproductie in het openbaar – vroegtijdig mee kappen dan dat een schrijver zomaar besluit dat zijn oeuvre nu af is. Eigenlijk geloven we het zelfs niet. Het zal wel weer een marketingtrucje zijn, om ervoor te zorgen dat de roman die er dan volgend jaar toch gewoon ligt als ‘onverwacht’ i.p.v. ‘langverwacht’ kan worden aangekondigd. Of een handig manoeuvre om het Nobelprijscomité te vermurwen omdat ze nu echt ‘een afgerond oeuvre’ kunnen bekronen.

Wat er ook van zij, het interessantste in Roths mededeling vond ik dat hij, voor hij zijn beslissing nam, zijn hele oeuvre had herlezen in omgekeerde volgorde. Hoe voelt zo’n afdaling in jezelf, in je eigen schrijverschap? Wat word je gewaar wanneer je alles wat je geleerd hebt, langzaam ziet afbrokkelen, je in plaats van stijlvaster juist onzekerder wordt, je trucjes afleert i.p.v. aanleert? Verbrokkelend meesterschap. Afnemend inlevingsvermogen. Doelbewuste dementie. Een tocht naar je twintigjarige zelf die vastberaden zegt: ik wil schrijven. En dat je daaruit concludeert: het is uit met schrijven.

Een literaire catwalk. Het klinkt vreemd, als het laatste nieuwe lokkertje van Karl Lagerfeld. Dat was het echter niet, want de ontwerpers van dienst waren Teigetje & Woelrat, twee vleesgeworden romanpersonages met een eigen kledinglijn, die besloten dat de decadentie op het Boekenbal Gods toorn nu wel genoeg gewekt had, m.a.w. dat er eindelijk eens paar schrijvers nuchter de rode loper mochten worden opgestuurd. Een literaire catwalk dus.

Ook ondergetekende mocht zich vanmiddag in Spui25 in de uiterst originele kleren van het ontwerpersduo hijsen. Eerst werd er vooral gedold, maar vanaf het moment dat het publiek aanwezig was, heerste er plots een ongeziene spanning in de backstage. Daar stonden we dan, een bont allegaartje aan schrijvers in nog bontere jongenskleren. In een oogwenk werden decennia aan podiumervaring getransformeerd tot een zenuwachtig schoolklasje. Gezichten stonden strak, giechellachjes werden onderdrukt, duimen krampachtig opgestoken, eenieder verzekerde de ander ‘dat hij/zij vast niet zou struikelen’. Stiekem hoopte je natuurlijk van wel, zodat jij niet de enige zou zijn.

Netjes schoven we aan in de rij, de temperatuur onder de jasjes stijgend met elke collega die de zaal inliep en niet op zijn bek ging. We riepen de god der okselvijvers aan om het komende halfuur aan zijn eigen bestaan te twijfelen, zochten een nieuw zwaartepunt wegens de stijf van de haarlak staande kapsels, dronken sloten water en hoopten alleen maar dat er royaal kalmeermiddelen tussen de borrelnootjes waren gemengd.

Maar Gode zij geprezen, want alles verliep voorspoedig. Niemand maakte de voorziene struikeling, niemand kreeg de geplande hartaanval, niemand kreeg een Dode Zee onder zijn of haar oksels. Vanitas, vanitas, alles vergeefs. Of zoals Gerard zou zeggen: de werkelijkheid herken je aan haar onwaarschijnlijkheid.