– Mijn moeder had een knaloranje exemplaar, zo’n draagbare. Ik heb er op een gegeven moment van alles en nog wat op getikt, overgetikt en mee gepield. Typografische kunstwerkjes heb ik er mee in elkaar geflanst toen in nog naar de academie wilde.

– Er staat er nog een in Vlaanderen, uit Nederland geïmporteerd door een aardige uitgever. Helaas ongebruikt omdat hij een qwerty-toetsenbord heeft en geen azerty-klavier, zoals gebruikelijk in België. Er was met moeite een nieuw lint voor gezocht.

– Een dochter van een collega kreeg er dezer dagen een cadeau. Mintgroen! Ik hoop op een revival onder hipsters.

– Komt hier iemand binnenlopen die op haar 16e stiekem naar de grote stad kwam en toen nachtenlang op een oud exemplaar heeft geklopt en gerateld. Op Marktplaats schijn je tegenwoordig voor 25 euro een Remington te kunnen scoren.

– Soms betrap ik mezelf erop dat ik een computertoetsenbord zo hard aansla dat het gehakketak weer opklinkt. Misschien is dat agressie, misschien nostalgie.

– Mijn zusje had een apparaat met een stekker, zodat ze blind kon leren typen. We zijn er nooit achter gekomen waarom het precies nodig was zo’n tussen-wal-en-schipgeval te hanteren. Dat had toch ook met een computer gekund?

– Zolang je maar geen typjuf treft die je met een rietje op je vingers tikt wanneer de verkeerde vinger zich strekt naar om het even welke letter. (Waar gebeurd.)

– In Zomergasten met Annejet van der Zijl zat een fragment van Rudy Kousbroek en Remco Campert in Parijs, waar ze wachten op inspiratie. Mooi ingestudeerd: Kousbroek rammelt nog wat op zijn bakbeest als Campert aanbelt, tikt zijn zin af en rukt dan het vel uit de machine om het verfrommeld in een hoek te smijten.

– Werkkamers van oude schrijvers groeperen zich vaak rond een typemachine, maar opmerkelijk is die vaste waarde eigenlijk nauwelijks. Ik keek er in schrijvershuizen in ieder geval niet van op. Bijzonder is het juist als ouwe rotten een pc blijken te hebben, zoals Mulisch en naar verluidt Marga Minco.

– Boekhandel Limerick in Gent verwierf de typemachineverzameling van Hermans, in totaal 160 stuks. Ik denk aan de auto’s van John Lennon en de uitspraak: je kan maar in één tegelijk rijden.

Marko van der Wal (1989) is opgeleid als classicus, redacteur van Tirade en werkt bij Uitgeverij Van Oorschot. Sinds twee jaar blogt hij wekelijks voor tirade.nu. Hij ziet er overigens anders uit dan hij eruitziet.

De comfortzone, daar moet je uit. Het is niet heel duidelijk hoe lang dit adagium al bestaat, maar iedereen weet het. Sommigen weten ook hoe het moet. Ik sprak iemand die meende dat het door een fors vasten kan, langere tijd even niets plezierigs nuttigen. ‘Vier keer per jaar even lekker uit je comfortzone.’

Damiaan Demys weet er ook van: ‘Zolang ik geen angst ervaar, ben ik niet in aanraking gekomen met wat mij echt vrij maakt.’ Het adagium hoorde bij vreemd genoeg een filmfragment van een free style bergbeklimmer die als buitengewone kwaliteit had dat hij zo goed met zijn angst om wist te gaan. Was hij nou wel of niet bang? Was hij nou wel of niet vrij? Moeten wij zoiets nu wel of niet nastreven? Mensen die over het verlaten van de comfortzone spreken zitten er inderdaad vaak warmpjes bij. Zij realiseren zich naar ik denk niet dat zij in hun pogingen niet bezig zijn hun comfortzone te verlaten, ze rekken hem op. Ze doen spannende en enerverende dingen om de dagelijksheid wat te omzeilen, maar of je daarmee nu uit je comfortzone schiet? ‘Even lekker uit je comfortzone.’ Een vluchteling ; die is wel echt zijn comfortzone uitgekomen, nemen we aan, maar niet vanzelf.

In ‘live’, de choreografie van Hans van Manen die thans in de ‘Nederlandse opera en ballet’ gedanst wordt, danst een danseres alleen, in het rood gekleed, in geringe verlichting met een cameraman. Wat de camera vastlegt verschijnt op het grote beeld achter de dansers in zwart wit. De begeleiding is een vleugel: Franz Liszt – Sospiri, Bagatelle sans tonalité, Wiegenlied, Vier kleine Klavierstücke, Abschied.

Wat gebeurt daar nu eigenlijk in dit geweldige stuk? De projectie toont denk ik  drie dingen: details van beweging en emotie die je normaal op die afstand bij de dansers niet ziet. Het kleurverschil, rood in werkelijkheid, zwart wit op het scherm suggereert vergankelijkheid, we zien iets wat we maar zelden zien: dat wat er nu gebeurt en in éen oogopslag het verleden dat dat geworden is. Tenslotte is het de betrekkelijk geniale truc om de danser uit zijn comfortzone te halen zonder erg ingewikkelde dingen met het publiek te moeten doen: de danseres en een danser, dansen in de gang verder, het publiek heeft nu alleen het scherm nog maar. En later zelfs loopt zij naar buiten, steeds verder van de camera af. Steeds verder af van waar wij weten dat zij hoort, op het podium. Deze choreografie kun je blijven zien.

Ik wil mijn comfortzone wel uit maar strijd met de gedachte dat dat echt met angst gepaard moet gaan, en niet met een thrill. Het eerste waar ik aan denk is Moskou, een vroege ochtend een decennium of twee terug, nabij het station. Een groep van ongeveer dertig laveloos dronken mensen, mannen en vrouwen, te karig gekleed voor de kou, het is maart, grijze sneeuw in hopen. Ze vechten. Allemaal, maar zonder veel lust of energie. Toch soms met doeltreffende slagen waar bloeden op volgt.

Een choreografie van narigheid. Ze zwijgen. Dit is wanhoop, daar moet ik heen.

————–

Menno Hartman (1971) was vroeger redacteur van Tirade. Sinds 2008 werkt hij bij Uitgeverij Van Oorschot.

"A happy vicar I might have been
Two hundred years ago
To preach upon eternal doom
And watch my walnuts grow"

... mijmert Orwell in zijn essay Why I write. 
In plaats van een happy vicar werd hij schrijver, zoals hij altijd 
al had geweten dat hij zou worden, zelfs toen hij zich tegen dat idee 
verzette. Alle schrijvers zijn verwaand, egocentrisch en lui, 
schreef Orwell, en het is een mysterie waarom ze eigenlijk schrijven. 
Het schrijven van een boek is een 'verschrikkelijke, uitputtende 
strijd', en niemand zou daaraan beginnen die niet door de een 
of andere demoon bezeten was. Wat voor demoon dat is? 
Misschien niet zoveel anders dan wat een baby bezielt 
die om aandacht schreeuwt. En tegelijkertijd vereist
het schrijven van iets leesbaars het bijna volledig 
uitwissen van de persoonlijkheid; een goed boek is 
een venster op de wereld.

– Jessica Durlacher zei op tv naar aanleiding van de dood van Joost Zwagerman dat ze er eigenlijk niets over wilde zeggen en vervolgens vertelde ze, want wat kan je anders doen…

– Het nieuws is nog niet volledig ingedaald of de discussie over zelfmoord(preventie) komt weer van stal. Aan de ene kant vinden we hen die menen dat suïcide per definitie ongewild is, aan de andere kant het kamp dat de nadruk legt op de daad als ultieme vorm van zelfbeschikking. Het verschil tussen die twee standpunten laat zich samenvatten als: krankzinnig of niet krankzinnig?

– De waarheid zal wel ergens in het midden liggen. Los van gelijk of ongelijk staat de vraag waarom iemand het een of het ander vindt. Het antwoord is in beide gevallen hetzelfde: geruststelling. Zieken kunnen veelal worden behandeld dús ook iemand die lijdt aan zelfmoordneigingen is mogelijk te genezen en daarmee van zelfmoord te weerhouden. Of: de zelfverkozen dood is een móedige daad die met het volle verstand wordt uitgevoerd, waardoor nabestaanden zijn vrijgepleit van schuld en onschuld.

– Zwagerman thematiseerde zelfmoord in zijn werk, en kwam uit bij de stelling dat het de allerlaatste uitweg is. Het liefst had hij deze optie voorgoed uitgebannen, begrijp ik uit interviews en portretten.

– Ik val stil bij de beschrijving die Zwagerman geeft van de poging die zijn vader ooit deed: ‘vijftien verguisde / oxazepam, tien dito rivotril, / voor de bruis nog losse paracetamol. / Het kwartglas water lengde hij aan / met dikbleek van een sterk merk.’ (Tirade 453). En ik vraag me af of ik het naadje van de kous wel wil weten van de maas in het leven.

Marko van der Wal (1989) is opgeleid als classicus, redacteur van Tirade en werkt bij Uitgeverij Van Oorschot. Sinds twee jaar blogt hij wekelijks voor tirade.nu. Hij ziet er overigens anders uit dan hij eruitziet.