Sinds ongeveer tien jaar bak ik mijn eigen brood met Guido. Guido is de zuurdesemkweek die een vriend van me ooit startte, en die sindsdien in een eigen tupperwaredoos in mijn koelkast leeft.

Dat is natuurlijk verschrikkelijk hipster, maar laat me benadrukken dat ik hiermee begon toen ik de enige dertiger met een snor in het centrum van Amsterdam was, en laat ik daar aan toevoegen dat mijn broden – mede door de steenoven die ik gebruik – van professionele kwaliteit zijn.

Ik diep mijn protohipsterkuil met dat soort feiten natuurlijk alleen maar verder uit en zal me dan ook niet meer verdedigen; er zijn ergere modestromingen om mee geassocieerd te worden.

Op minder dan vijf minuten fietsen van mijn huis zit een vestiging van Het Vlaamsch Broodhuys. Tussen hun wit Grand Mère en mijn brood is nauwelijks verschil, al wint het mijne het natuurlijk altijd op versheid omdat Vlaamsch Broodhuys centraal bakt.

Van een wit Grand Mèrebrood (€ 7,25) eet mijn gezin vier dagen. De kosten van de ingrediënten van een eigen brood zijn 60 cent. Tel daar een kilowattuur voor de oven en wat afschrijving van de apparatuur bij op en je komt op bijna 1 euro per stuk. Op jaarbasis kan ik zo 561,56 euro besparen, maar sinds drie dagen is mijn kneedmachine stuk en ik durf hem niet naar de reparateur te brengen omdat ik weet wat nieuwe tandwielen kosten.

Mijn oplossing in deze crisis is brood bij Het Vlaamsch Broodhuys of De Gebroeders Niemeyer kopen tot er een acute concrete aanleiding komt om mijn machine te laten repareren. Een catering bijvoorbeeld, terwijl ik bijna geen caterings meer doe. Als ik het geld voor die tandwielen bij de maffia leende ging ik er nog op vooruit. Over broodcultuur gesproken.

Wanneer zijn we als soort intelligent genoeg geworden om de momentane redding te laten schieten met het oog op een betere langetermijnoplossing, en waarom ben ik niet meegeëvolueerd?

Moederzielalleen sta ik natuurlijk niet. Kijk maar naar hoe vlot de internationale politiek reageert op het opwarmen van de aarde. Het onmiddellijke emotionele zal het altijd winnen van de doordachte lange baan.

Ondanks onze vooruitgang kunnen we in tijden van crisis nog steeds niet voorbij de generatie van onze kinderen denken. Als we al kinderen hebben, want anders denken we niet voorbij aan onze eigen dood. En zo kom ik op de valreep van dit stukje tot de conclusie dat alleen autistische grootouders politiek zouden moeten bedrijven.

Gilles van der Loo (Breda, 1973) is redacteur van Tirade. Sinds 2010 publiceerde hij online en in diverse bladen. Van hem verschenen in 2011 de verhalenbundel Hier sneeuwt het nooit en in 2013 de roman Het laatste kind. 

 Ergens vorig jaar las ik een artikel dat ebola omschreef als a land without human touch. Dat idee fascineerde me. Wat gebeurt er wanneer aanraking onmogelijk is, juist op het moment dat je het kwetsbaarst bent? Hoe voelt het wanneer je naasten voor hun eigen veiligheid uit jouw buurt moeten blijven terwijl je menselijke nabijheid het meest nodig hebt? Ooit diep geraakt door La peste van Camus besloot ik het idee wat verder uit te werken, te schrijven over een ziekte die het dagelijks leven en al onze zekerheden vernietigt.

Ik had nog geen halve pagina geschreven toen een personage zich opdrong, dat absoluut niet in mijn verhaal geïnteresseerd was. Laat ik het meteen maar toegeven: ik had die zomer iets heel anders aan mijn hoofd, zei de man, mijn voorgaande schets van het door ziekte geschokte land achteloos opzij schuivend. Schrijven is misschien het enige beroep waarbij het horen van stemmen een goed teken is en dus volgde ik mijn personage, al had hij net mijn idee naar de prullenbak verwezen. Het afgelopen jaar heb ik me vermaakt met deze Tomas Augustus, een solipsist die zoals alle personages  een getrouwe uitvergroting van de schrijver is en daar tegelijkertijd in niets op lijkt. Het resultaat, Quarantaine, ligt vanaf deze week in de boekwinkel; Tomas is nu van iedereen.

p.s. Nieuwsgierig naar Quarantaine? Je leest een voorpublicatie bij Athenaeum. Morgen vertel ik erover bij Nooit meer slapen (radio 1).

Wytske Versteeg schreef eerder Dit is geen dakloze, De Wezenlozen (VrouwDebuutprijs) en Boy (BNG Literatuurprijs). Quarantaine is vanaf nu overal verkrijgbaar.

Deze zomer heb ik eindelijk Infinite Jest van David Foster Wallace gelezen, een van die literaire uitdagingen waar iedere zelfrespecterende veellezer zo tegenop ziet dat hij het boek tien jaar geleden heeft aangeschaft en altijd redenen heeft gevonden om het niet te lezen. Met zijn ca. 1100 pagina’s aan reputatie is het boek een soort moderne Ulysses geworden, een van die werken die je “gelezen moet hebben.” Nu ik vast heb kunnen stellen dat het de hype helemaal waard is, moet ik mijn overwinning natuurlijk zo uitgebreid en publiekelijk mogelijk vieren, aangezien het weken van mijn leven heeft gekost en me door diepe regionen van de menselijke ellende heeft gevoerd.

Het is daadwerkelijk een magistraal, absorberend en veeleisend boek dat uiteenlopende onderwerpen, van wiskunde, tennis en imperialisme tot depressie, verslaving en de entertainmentindustrie belicht. Maar naast deze grabbelton aan thema’s is het Wallace’s opmerkelijke stijl die om aandacht vraagt, vooral omdat het verrekte lastig is om te omschrijven wat zijn stijl nou precies zo opmerkelijk maakt. Een belangrijk kenmerk is de buitengewone overdaad aan details, persoonlijke verledens, beschrijvingen van gedachten, verwijzingen naar populaire cultuur, enzo-eindeloos-voorts—het is alsof Wallace niets onbesproken wil laten. Het boek is, zou je kunnen zeggen, één grote poging om vooral maar niet verkeerd begrepen te worden: iedereen probeert zichzelf zo goed mogelijk uit te drukken en overal tenenkrommend open en eerlijk over te zijn:

“The doctor felt comfortable saying once again that he was not sure he understood what she was trying to share with him.”¹

Het is een soort oprechtheid die zo onverbloemd is dat ze uiteindelijk niets meer lijkt te zeggen. Als lezer voel je je op een afstand gehouden, maar hoe dat precies werkt bleef voor mij lang ongrijpbaar. Er gebeurde in de roman “iets” dat buiten bereik bleef maar dat me voortdurend deed denken aan de boeken van Roberto Bolaño, de Chileense superster die ik in het Engels gelezen heb en waar ik al enige jaren ietwat geobsedeerd door ben. De stijlen van deze auteurs hebben iets bijzonders gemeen waar ik eindelijk de vinger op kon leggen toen ik de introductie bij Bolaño’s The Secret of Evil las. In die introductie, geschreven door de criticus Ignacio Echevarría, wordt geponeerd dat Bolaño schreef volgens een “poetics of inconclusiveness”: een poëtica van onbepaaldheid of onvolledigheid.²

En Bolaño’s werken zijn inderdaad gewijd aan verwarring, aan het vertroebelen van iedere mogelijke helderheid. Dit is precies wat Wallace ook deed, zij het op een volstrekt andere manier. In Infinite Jest gebeurt dit door middel van een overdaad aan vertelling, waardoor je naarmate er méér informatie verschaft wordt steeds minder te weten lijkt te komen. Alles wordt kapot genuanceerd en daardoor onvatbaar. In de boeken van Bolaño is de informatievoorziening óf radicaal beperkt óf de lezer krijgt schijnbaar eenduidige informatie voorgeschoteld die direct weer ondergraven wordt, ontwricht. Niets is ooit afgebakend. De personages begrijpen elkaar steeds verkeerd of verstaan elkaar niet eens. Iemand die de protagonist lijkt te zijn verdwijnt van de ene op de andere pagina—gestruikeld en tussen de razende regels weggegleden. Personages denken vaak iets te horen (ze horen niet maar denken iets te horen) en elk geluid bevindt zich altijd ergens in de verte. Vertellers zien de wereld nooit direct maar vergelijken beelden of ervaringen altijd met beelden of ervaringen uit het verleden—en vaak stellen ze dan ook nog eens dat hun eigen vergelijking onjuist is. Een voorbeeld uit het magistrale The Savage Detectives:

“… and as I walked toward him I felt like the Nude Descending a Staircase, although I wasn’t descending any staircase, not that I recall.”³

In Bolaño’s oeuvre is alles vaag en blijft veel ongezegd; in Infinite Jest wordt juist álles gezegd, maar we begrijpen de personages er geen jota beter door. Nergens worden gebeurtenissen volledig afgerond. Deze romans zijn labyrinten, zoektochten, dansen rond een kern die niet geopenbaard zal worden.

Dit is literatuur die mij fascineert, keer op keer, en de soort literatuur die ik wil schrijven. Deze onbepaaldheid biedt namelijk een belangrijk tegenwicht aan de illusie—in het dagelijks leven, in de politiek, de media, veel hedendaagse literatuur, het onderwijs, in reclame en films—dat dingen netjes afgerond zullen worden, dat alles betekenis heeft en dat er een mooie conclusie aan je leven zal zijn als je maar braaf bent en hard werkt; aan de bijna religieuze illusie, kortom, dat de dingen die we doen en zeggen een objectieve waarde hebben, een waarde en bedoeling die vastgesteld worden door iets of iemand buiten ons. Dit is een gevaarlijk idee en precies waarom het soort teksten dat Wallace en Bolaño schreven zo waardevol zijn; het is ook waarom de Dada en collagekunst in het algemeen mij zo fascineren: ze laten zien dat dingen alleen coherent zijn als wij besluiten dat ze coherent zijn. Er is geen voorgekauwde samenhang in betaalbare IKEA-pakketten, wij zullen het helemaal zelf moeten verzinnen en vormgeven.

De boeken van Bolaño en Wallace creëren de twijfel en fragmentatie waardoor we kunnen voelen dat de wereld om ons heen niet logisch is en niet per se lineair. Dat het leven niet vooraf geordend wordt maar een kluwen is van willekeur en toeval, doodlopende straten en plotselinge verdwijningen, onbegrip en brokstukken. En dat we dus altijd wantrouwig moeten zijn als iemand doet alsof de wereld eenduidig en ongecompliceerd is.

Niets is heel, alles is collage.

—————-

1. David Foster Wallace: Infinite Jest (Abacus 2009 [1996]), 76.
   [niet vertaald naar het Nederlands]
2. Roberto Bolaño: The Secret of Evil (New Directions 2010 [2007]), viii.
   [niet vertaald naar het Nederlands]
3. Roberto Bolaño: The Savage Detectives (Picador 2012 [1998]), 445.
   [De wilde detectives, Meulenhoff 2009 en Lebowski 2015]

Christiaan Ronda studeerde Literary & Cultural Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkt in Frankfurt aan de afronding van zijn eerste roman. Werk van hem vind je in het laatste nummer van Tirade (459) en op Ekrituur.nl, zijn eigen site.

Koken is klussen, pompidompidom… zo begon ik een aforisme over kokkerellen. Het schort nog aan de afwerking, want ik kwam er zo gauw niet uit. ‘… je moet de spijker op z’n kop slaan,’ suggereerde Menno H. voor de vuist weg.

In de grote Stoett, repertorium van spreekwoorden en gezegd, staan minder lemma’s over koken dan ik had gedacht. Ik vond bijvoorbeeld wel ‘Veel koks bederven/verzouten de brij’, maar niets op het trefwoord keuken of koken. Althans niet over het koken zelf. Des te meer over universele wijsheden over honger en eten natuurlijk, dat verwondert niet.

Dat koken klussen is, staat voor mij als een paal boven water. Een goed uitgangspunt voor een spreekwoord, of voor algemeen gebezigde termen zoals timmermansoog en schietlood. In de keuken is het toch ook niet anders dan hakken, zagen, breken en mixen. Je kunt straten met deeg, en voegen met chocolade. Heb je je ooit afgevraagd waarom mannen barbecuen zo leuk vinden?

In het tv-programma De wilde keuken van Wouter Klootwijk gebeurde niets anders dan het grove werk. Ik herinner met de aflevering over de wok als gereedschap. Hij schaft daarin een wok zo groot als een ufo aan en maakt dan een bijpassende brander, waarmee je bij wijze van spreken je dak op nieuw zou kunnen teren. Zijn keuken – een soort aanbouwsel – ziet ook al eruit als een werkplaats. Het meeste keukengerei dat hij hanteert was in een vorig leven volgens mij (tuin)gereedschap. Voor de aflevering waarin hij een zelfgevoed varken in eigen darm laat verdwijnen bouwde Klootwijk een soort steiger uit het venster, waarop vervolgens de worst werd uitgelegd.

Mijn vader vond opmerkelijk genoeg een nieuw genoegen in de keuken. Een deel van zijn plezier is om recepten te benaderen alsof het handleidingen van de bouwmarkt of meubelgigant zijn. Moeren passen bij bouten (tadam-tadam-tatadam), of niet – zo simpel is het. Zo kent vijf minuten stomen ook geen tussenweg. Als daarbij de creatieve Schwung van zijn geklus zich binnenkort manifesteert dan voorspel ik de meest heerlijke gerecht. ‘Zalig,’ zou hij zelf zeggen.

Met al dat praktisch vernuft moet er toch een tegeltjeswijsheid over koken te verzinnen zijn. Over klussen schoot mij dit te binnen (uit een tekenfilmserie): ‘Geef hem een houtje, een steen of een touwtje, een schroef, een schaar of een speld, hij doet er wat mee, hij krijgt een idee, en iedereen staat versteld…’ Of iets van de orde: ‘aandraaien tot een kwartslag voor het breken.’ Wat moet je met pluggen als je luciferhoutjes hebt! Geef me een chinoise en ik hak de courgette brunoise? Koken is klussen… pompidompidom…Desnoods iets met een nagelvijl.