Op mijn zestiende kreeg ik van mijn vader Weekendpelgrimage van Tip Marugg cadeau. Marugg (1923–2006) was een Curaçaos schrijver met een klein oeuvre. Hij schreef drie romans, waarvan de laatste, De morgen loeit weer aan, werd genomineerd voor de AKO Literatuurprijs van 1988.
            In de dagen of weken dat ik als zestienjarige Weekendpelgrimage las, werd ik verschrikkelijk somber. Ik klaagde er bij mijn moeder over. Ze suggereerde dat het kwam door het boek dat ik aan het lezen was.
            Waarschijnlijk had ze gelijk, want in Weekendpelgrimage beschrijft Marugg een Curaçaose jongen, die midden in de nacht met zijn auto in een kuil aan de rand van de weg zit. ‘Mijn hoofd ligt op het stuur,’ luidt de eerste zin. ‘Het is er met een harde slag tegenaan gekomen, maar ik voel geen pijn.’ Hij is dronken en heeft allerlei zwaarmoedige gedachten over zijn eiland en de eilandbewoners.
            Achterin mijn exemplaar van Weekendpelgrimage staat een interview van Cees Zoon met Marugg, afgenomen na verschijning van De morgen loeit weer aan. Zoon schetst een fascinerend beeld van een eenzame en alcoholistische man, die afgezonderd leeft met een paar agressieve honden, overdag slaapt en ’s nachts whisky drinkt en op zijn veranda zit.
            Omdat mijn vader op Curaçao woont kom ik regelmatig op het eiland. En afgelopen winter besloot ik om samen met mijn broer op zoek te gaan naar het huis waar Marugg gewoond heeft. Op zoek naar de omgeving die hij in De morgen loeit weer aan beschreven heeft.
            ‘De heremiet van Pannekoek’ werd Marugg genoemd. En aanvankelijk wist ik niet meer dan dat hij ergens op de oude plantage Pannekoek woonde, op Banda’bou, het verlaten westelijke gedeelte van het eiland.
            Daar kwam verandering in toen Niemand is een eiland. Het leven van Tip Marugg in gesprekken (2006) verscheen. Op de achterkant van dit boek van Petra Possel staat namelijk een foto van de schrijver: hij staat achter het hek van zijn huis, met aan zijn benen twee van zijn agressieve honden, en houdt zijn hand afwerend naar de camera. Op het muurtje naast het hek staat: PAN 68.
             Mijn broer en ik reden met de auto naar Banda’bou. Ik stelde me een volkomen verlaten huis voor, ver afgezonderd van andere woningen, ver weg van de grote weg die het ene deel van het eiland met het andere verbindt.
            Langs deze weg, in de buurt van de oude plantagewoning en voor een huis dat aan het zicht werd onttrokken door grote struiken, stonden drie jongens rond een witte Suzuki. Ik vroeg of ze wisten waar Tip Marugg vroeger gewoond had. Van Tip Marugg hadden ze nog nooit gehoord. ‘Hij woonde op nummer 68,’ zei ik. Maar dat zei ze ook niks.
            We wilden de moed al opgeven, tot er uit het huis achter de bosjes ineens een vrouwenstem klonk.
            ‘Mijn oma,’ zei een van de jongens. In het Papiaments riep hij haar iets toe. Uit de struiken kwam een lang en onverstaanbaar antwoord.
            ‘Mijn oma zegt dat nummer 68 daar is,’ zei de jongen uiteindelijk. Hij wees naar het huis dat een paar honderd meter verder langs dezelfde weg stond. Maruggs onbekendheid op het eiland ging blijkbaar zo ver, dat zijn eigen buren hem niet eens kenden.
            We reden ernaartoe. Het hek en de muur voor het huis waren dezelfde als op de foto. Alleen was de muur roze geverfd en het verroeste hek wit. Ook waren de bomen op de achtergrond van de foto verdwenen.
            Een recht pad liep naar het midden in de tuin gelegen huis. De schuifdeuren stonden open. Er wapperde een groen gordijn naar buiten. Binnen stond de tv keihard aan.
            In de voormalige kluizenaarswoning woont tegenwoordig een vrouw met een baard en een gouden tand. Toen ze naar buiten kwam, droeg ze alleen een roze, doorschijnende jurk. Ze had wel eens eerder gehoord dat er een schrijver in het huis had gewoond. De woning was in vervallen staat toen ze erin trok en ze had er veel aan moeten doen. De meeste bomen en struiken op het terrein had ze verwijderd. Ze nam zich al een paar jaar voor om iets van Marugg te gaan lezen.

Hotel, ontbijtzaal. Aan het tafeltje links van mij zitten vier Nederlandse mannen, Hagenezen, ze zijn hier als supporters van één of ander sportteam. Omdat ik vóór het ontbijt al heb gezwommen en gewerkt, ben ik zo wakker dat ik geen woord van hun conversatie hoef te missen. De vier fileren De Wereld Draait Door. Het presenteren van dergelijke televisieprogramma’s schijnt heel makkelijk te zijn. Een kale vijftiger – het gepelde eitje in de eierdop voor hem een komisch zelfportret – legt uit hoe Van Nieuwkerk te werk gaat: ‘Hij leest alles van de autocue en voor de rest krijgt ie z’n vragen en bijdehante opmerkingen gewoon via zo’n speakertje in z’n oor. Het stelt echt geen donder voor allemaal. Jij en ik kunnen ’t ook. En beter dan die uitslover.’ Wel hinderlijk, zo is het algemene gevoelen, dat je altijd dezelfde gasten ziet bij DWDD: ‘Altijd die kliek uit de Amsterdamse grachtengordel… vooral die ene… Kom, hoe heet ie nou ook alweer? Die homoseksuele cabaretier die vroeger bij de Quote zat?’

‘Felix Rottenberg.’

‘Ja, precies, altijd die Felix Rottenberg! Ik zei laatst tegen mijn vrouw: volgend jaar krijgt die gozer een eigen programma en dan moet jij eens zien wie dáár iedere avond te gast is.’

‘Matthijs van Nieuwkerk.’

‘Precies. Die jongens spelen elkaar allemaal voortdurend de Zwarte Piet toe, dat is toch gewoon zo?’

‘Mijn vrouw kijkt iedere avond, die lust wel pap van dat irritante mannetje.’

‘Van die Matthijs van Nieuwkerk?’ ‘

Ja.’

‘De mijne ook.’

‘De mijne ook.’

Ik giet suiker in mijn espresso.

Terwijl ik in mijn kopje roer, laat ik de onthullingen op me inwerken. Dat Matthijs vanuit één of andere regiekamer wordt bestuurd, is nieuw voor mij, maar ik geloof ’t meteen… Alleen (1): geldt voor zijn gasten dan ook dat ze hun teksten via een oortje krijgen ingefluisterd? Hoe komen ze anders zo goed uit hun woorden? Ik zie een schaduwstudio voor me waar de souffleur van Matthijs van Nieuwkerk aan tafel zit met de souffleurs van zijn (Matthijs’) gasten.

En/maar (2): vanuit welke schaduw-schaduwstudio worden de souffleurs gesouffleerd?

Het lastige van complottheorieën: je moet er niet té lang over nadenken, want dan breekt het Paracetamolscenario aan.

Toch is die souffleursgedachte minder paranoïde dan ze je misschien voorkomt… verraden termen als inval, ingeving, inspiratie niet dat we er eigenlijk altijd al vanuit gaan dat onze ideeën van elders komen?

Zelf heb ik in ieder geval nog nooit iets ‘zelf’ bedacht. Geen personage, geen plotwending, geen dialoog. Ook dit stukje heb ik niet zelf geschreven. Het wordt is me gedicteerd door mijn Muze. Ik moet, terwijl zij haar nagels lakt, alleen nog even inloggen om ‘t blogje te posten op Tirade.nu. Ben ik daarmee klaar, dan gaan we naar zee.

Een aantal jaar geleden heeft Tsjêbbe Hettinga zijn bundel Equinox voor mij gesigneerd. Hij deed dat op een bankje in Thialf, waar hij regelmatig kwam om een paar rondjes te schaatsen. Geleid door een andere schaatser, dat wel, want Hettinga was blind. De opdracht in de bundel is verbazingwekkend leesbaar.

Donderdag 7 maart is Hettinga op 64-jarige leeftijd overleden. Hij was een van de grootste Friese dichters van de afgelopen twee decennia. Ter ere van zijn nagedachtenis had een week later een bijeenkomst plaats in de Grote Kerk te Leeuwarden. Na afloop volgde een grote menigte de koets die Hettinga van de kerk naar een café overbracht. Ik probeer me voor te stellen hoe imposant dat moet zijn geweest: twee gitzwarte Friese paarden voor een soort zeventiende-eeuwse koets met dito koetsier.

Toen ik Hettinga voor het eerst hoorde voordragen, op een cd, maakte hij onmiddellijk grote indruk. Gek genoeg was het niet de zangerige voordracht met langgerekte lettergrepen die me aantrok, maar juist de beelden die hij met betrekkelijke sprezzatura weet te schetsen. Licht is een van de belangrijkste bestanddelen van die beelden: ‘It ljocht dat de tosken fan ’e tiid witet / En swartet it skaad fan syn sulveren sinken.’ Het licht heeft altijd een januskop – is onbetrouwbaar, paradoxaal – aangezien het tegelijkertijd kan belichten én een schaduw kan werpen. Bij Hettinga doemt uit de schaduw niet zelden taal op die vergezeld gaat van een silver lining.

Ooit las ik ergens dat een Friese dichter per definitie een beeld- of landschapsdichter zou zijn, waaruit ik begreep dat een Friese dichter altijd te herkennen is aan de weidsheid van het platteland dat hij beschrijft. Het werk van Hettinga heeft die gedachte ontmaskerd als illusie. Natuurlijk bevat zijn poëzie elementen uit de realiteit, de directe omgeving van de dichter, maar Hettinga breidt deze juist voortdurend uit. Zijn landschappen zijn zowel het Friese als het Caraïbische, Griekse en New Yorkse. Wat zich tegen die verschillende achtergronden aftekent zijn universele, navoelbare verhalen over een verlangen naar wat er niet is, een gevoel dat dicht in de buurt komt van saudade.

Afgelopen oktober zag en hoorde ik Hettinga voor het laatst voordragen. De magische onweerstaanbaarheid van zijn verzen komt pas ten volle tot uiting in zijn zangerige, fado-achtige voordracht. Uit het hoofd, met één hand ontspannen aan de microfoon, reciteerde hij als een echte bard. Wie hem aan het werk zag voelde een directe muzikale verbintenis met oudere epische gedichten en skaldenpoëzie. Het levert hoogst archaïsche lyriek met een duidelijk moderne inslag op. Van Hettinga werd gezegd dat hij zich in de bundel Fan oer see en fierder identificeert met Odysseus, maar wat mij betreft is hij over het geheel genomenbeter te vergelijken met Damodocus, de blinde dichter aan het hof van Alcinous in de Odyssee. De traditionele stoet en koets die Hettinga ‘oer de Styx’ hebben gebracht, lijken mij dan ook niet meer dan gepast.

De afgelopen twee dagen lag ik ziek op bed. Ik ben net verhuisd, mijn nieuwe kamer is nog erg leeg, de muren zijn vers gewit. Ik ben de voorbije twee weken te lui geweest om de televisie aan te sluiten en mijn computer met dvd-speler sneuvelde tijdens de verhuizing. Voor het eerst in mijn leven heb ik bovendien geen huisgenoten. Kortom: er was geen enkel excuus (of eerder geen enkele methode: excuses altijd te over) om aan mijzelf te ontsnappen.

Terwijl ik daar zo lag, tussen dekens en sinaasappelschillen, omhoog keek naar het plafond, moest ik denken aan ‘Totaal witte kamer’, de dichtbundel van Gerrit Kouwenaar, tevens de titel van de documentaire over hem die je beslist eens moet zien. Dat deed me dan weer denken aan ‘Man komt kamer binnen’, de titel van het eerste boek van Nicole Krauss, ook best de moeite waard, maar toch minder goed dan haar latere twee, ze was nog niet met Jonathan Safran F… etcetera. Je gedachten gaan sneller naarmate je temperatuur stijgt.

Zoals je hieronder bij Gilles van der Loo kunt lezen: de echte totaalervaring zit in je hoofd. Best goed van en voor mij dus, dit totaal aan jezelf overgeleverd zijn waarin zelfs lezen teveel pijn aan je hoofd doet. Ik heb eens goed naar mijzelf geluisterd en een lijstje gemaakt van de zinnen die de afgelopen 48 uur door mijn hoofd dreunden (N.B. de cursieve zinnen zijn niet van mijzelf). Voor de ‘echte totaalervaring’ helpt het om iedere zin zes keer te lezen voor je naar de volgende gaat. Mijn lange, witte, koortsgebed:

the sun setting. the lawns on fire.

the lost day, the lost light. why do I love what fades?

iets aanraken met de blaar op je vinger

poëzie, mijn dode broertje, op een dag weer tegenkomen en dan

iets begint zich los te maken

alles is verschoven sinds ik ben veloren

op een eiland gebeurt niets, er zijn geen argumenten

ik moet het stro uit het gras kammen

het doet me denken aan 22 juni 1964, dat is het vanavond

houd moed, houd moed

je oren dichtstoppen en alleen nog maar de geluiden vanuit je lichaam horen komen

mijn stem, die een octaaf hoger klinkt nu, klinkt 

to hide yourself behind the fact that you are visible

wie angst heeft wil over angst lezen

in een net ontdooide wereld een knoop van haar lange jas open doen en dan

you who left, who were leaving, what dark rooms do you inhabit?

in januari werd ik kleiner en kleiner

nergens liever dan hier

why do I love what fades?

what dark rooms do you inhabit?

en dan, en dan, en dan, en dan

nergens liever dan hier

why do I love what fades?