‘A believable family has seemed as hard to get on film as a believable intellectual or university classroom (difficulties no doubt magnified by the backgrounds of the people who used to make movies),’ schreef Stanley Cavell in 1971 in The World Viewed, reflections on the ontology of film*.

Voor wat betreft het verbeelden van het gezinsleven – families, samengestelde families – heeft Hollywood/hebben de independents de afgelopen vier decaden vorderingen geboekt. Maar kun je hetzelfde beweren over het adapteren van de levens en ideeën van intellectuelen, kunstenaars en wetenschappers?

Vaak geldt, wat mij betreft, ongeveer wat de onlangs overleden filmcriticus Roger Ebert over Peter Weir’s Dead Poets Society (1989) schreef:

‘The film makes much noise about poetry, and there are brief quotations from Tennyson, Herrick, Whitman, and even Vachel Lindsay, as well as a brave excursion into prose that takes us as far as Thoreau’s Walden. None of these writers are studied, however, in a spirit that would lend respect to their language; they’re simply plundered for slogans to exort the students toward more personal freedom. At the end of a great teacher’s course in poetry, the students would love poetry; at the end of this teacher’s semester, all they love is the teacher.’*

Films maken is duur. Om de investeringen terug te verdienen moeten zoveel mogelijk mensen een film kunnen waarderen. Daarom gaan publieksfilms over ‘mensen’ en over menselijk drama, zelden over ideeën. Hoe herkenbaarder, hoe beter.

Hoge cultuur kan lage cultuur absorberen, pasticheren, parodiëren en becommentariëren, maar lage cultuur kan alleen maar lenen van hoge cultuur. Lenen en versimpelen, populariseren.

Het grote publiek bewondert graag – bewondering is het proces waarbij je je verantwoordelijkheid overdraagt aan je idool, hem of haar het werk laat doen dat je zelf zou moeten opknappen en waarbij je dankzij identificatie meedeelt in de triomfen en successen van dat idool.

Het opwekken van herkenning en bewondering vormt ook de artistieke kern van de biopic over Hannah Arendt die nog in de bioscopen draait.

Ik zag de film een week of vier geleden. En ik had een prima avond – vooral dankzij de art direction. Hoewel Hannah Arendt als filosofisch, hagiografisch/biografisch of cinematografisch werkstuk niet zoveel voorstelt – ik betrapte mezelf zelfs bij herhaling op observaties als: ‘lamswol en borsten… wat is dat toch een mooie combinatie’  – valt het met de persoonsverheerlijking in HA best mee. Best is dan: relatief. Voor het genre van de biopic.

Alle duiding, discussies, analyses en pathos in Hannah Arendt zijn aan mij niet besteed – om over scènes van Hannah met haar leermeester en minnaar Martin Heidegger vooral te zwijgen – en eigenlijk was ik helemaal niet van plan iets over de film te schrijven.

Maar uiteindelijk blijkt er toch één sequentie in mijn goudzeef te zijn achtergebleven:

En dat is die waarin Hannah van haar werkkamer naar de hal loopt omdat haar man hun appartement (NYC) wil verlaten zonder haar ‘een kus of knuffel’ te geven. Nu Hannah hem daarvoor – bij de voordeur – speels ter verantwoording roept, voert hij ter verdediging aan dat hij haar niet wilde storen in het werk aan haar artikelen/boek over het Eichmannproces (dat zij in 1961 bijwoonde in Jeruzalem). Zij antwoordt: ‘Zonder kus kan een filosoof niet denken.’

En de zaal denkt: zonder kus kan niemand denken. Zonder liefde is de aarde een onbewoonbare planeet.

Maar als het goed is wist je dat al voordat je de bioscoop inliep of voordat je door dit stukje begon te scrollen.

Hé… zit ik hier nu zonder dat ik het zelf in de gaten heb verdomme een pleidooi voor tuttigheid te houden?

Tijd om te moven.

De zon schijnt: ik peer ’m.

Tirade – wat nou slogan?

 Soundtrack: ach, donder toch op met je ‘soundtrack’.

 Volgende week: bagagedrager met appelboompje – over het verhuizen naar een nieuwe moestuin.

Oeps… de feiten nog even op een rijtje. Film: Hannah Arendt; Genre: hagiografie; Regie: Margarethe von Trotta; Eindoordeel: twee ongecontroleerd, want tijdens een hersenbloeding, omgemaaide zitkamerstoelen (2/5).

 *Stanley Cavell, The World Viewed, reflections on the ontology of film, Harvard University Press, Cambridge (VS)/London (GB), 1979/1971; p. 50).

 *Roger Ebert, I Hated, Hated, Hated This Movie, Andrews McMeel Publishing, Kansas City (2000, p. 89). 

‘Kan ik niet meer naar luisteren,’ zeg ik wanneer een vriendin van mij over ‘A Case of You’ van Joni Mitchell begint. Meteen werpt ze tegen dat dat nummer met mij is vergroeid – wat waar is – maar ik houd voet bij stuk. Dat lied is me tegen wil en dank overkomen en de haat-liefdeverhouding die ik ermee onderhoud is naar het negatieve doorgeslagen. Eigenlijk heb ik van heel de plaat Blue mijn bekomst.

Het werk van Mitchell bestaat uit ogenschijnlijk eenvoudige nummers die vaak in harmonie en ritme volslagen onnavolgbaar zijn. Haar teksten zijn niet des popmuzieks zo goed en haar oeuvre kent een ontwikkeling die de populaire muziek vanaf de jaren zestig samenvat. Er zijn maar weinig muzikanten die zulke ingenieuze en tegelijkertijd toegankelijke songs schrijven. Mitchell is a lady for all seasons: je maakt iets mee en zij zingt er een liedje over. Dat is precies wat er zo verraderlijk aan haar is.

Het is mij opgevallen dat Mitchells muziek, zelfs zoveel jaar na dato, van hand tot hand gaat via mond-tot-mondreclame, of beter gezegd: mond-op-mondreclame. Ze dringt zich volgens mij altijd op tijdens opbloeiende liefdes. Zangeres en bewonderaar Charlie Dée verklaarde ooit in DWDD dat ze in aanraking kwam met Mitchell door een cassettebandje dat ze van een beminde had gekregen. Het bevatte onder andere het nummer ‘The Dry Cleaner From Des Moines’, dat alle kanten op schiet. Ze werd verliefd op dat nummer in plaats van op die jongen. Ikzelf kende vagelijk het album Blue toen mijn fascinatie voor Mitchell losbarstte doordat degene die ik liefhad een verstokte Mitchell-adept was. Vanaf dat moment luisterde ik alles wat ik in handen kon krijgen, te beginnen met haar eerste albums – werk van meer dan dertig jaar oud.

Mitchells werk grijpt echter nog steeds om zich heen als een gevaarlijk, ongeneeslijk virus. Een vriend van me besmette er per ongeluk zijn minnares mee, en zo kwam zijn overspel aan het licht. Lang geleden heb ik, vrijend op de bank, Blue doorgegeven aan een nieuwe geliefde. Het onverbiddelijke einde van die relatie lag besloten in zinsneden als ‘Just before our love got lost…’ en ‘If you want I’ll be in the bar’ (zinsneden uit ‘A Case of You’). Na de breuk kreeg het lied door iets anders een nog wrangere bijsmaak, niet in de laatste plaats vanwege het refrein: ‘Oh, but you are in my blood / You’re my holy wine / You’re so bitter, bitter and so sweet’. Het is onverteerbaar dat er iemand rondloopt die daar waarschijnlijk hetzelfde over denkt.

‘Songs are like tattoos,’ zingt Mitchell in de titelsong van Blue. Bijna altijd zijn de songs van Mitchell tamelijk hardvochtige tatoeages, omdat je er niet een nachtje over kunt slapen voor ze worden gezet. Het is een feit dat ik mijn leven lang aan ‘A Case of You’ vast zal zitten. Om het Mitchell-virus en dat nummer te bevechten luister ik vanaf nu alleen nog maar naar Hejira. Ik blijf tenslotte een sentimentele romanticus.

Van de week raasde er een vreselijke verwoestende tornado door Moore, een voorstad van Oklahoma City. En ook in Kansas is het tornadoseizoen in volle gang. Dat is op allerlei manieren vreselijk, want er gaat van alles kapot, en er raken mensen onder het puin bedolven.

Toch hebben tornado’s ook altijd een betoverende en hypnotiserende werking op mij gehad. Ik vind het altijd een beetje een afknapper als een schrijver over zijn of haar dromen schrijft (laten we eerlijk zijn, iedereen droomt wel eens iets poëtisch), maar zo heb ik al een aantal jaren een terugkerende tornadodroom. Het ene moment ben ik nog vrolijk met iemand in gesprek of zonder rijbewijs in een auto aan het rijden, dan kijk ik op, naar de horizon, waar opeens  de contouren van een  tornado verschijnen. Soms zijn ze zelfs met meerdere tegelijk, deze tornado’s, en ik ben hoe dan ook de rest van de nacht op de vlucht.

Dit is precies hoe het er uit ziet in mijn droom: http://www.youtube.com/watch?v=mK2Oq2uxRSE 

Vanochtend had ik een marathonsessie koffiedrinken met mederedacteur Martijn Knol en toen ik hem vertelde  over het onderwerp van dit stukje, wees hij er terecht op dat deze tornadodroom symbool staat voor het overdonderende succes dat Tirade te wachten staat, en dat ik enkel vlucht omdat ik nog niet zeker weet of ik daar wel klaar voor ben.

Maar hoe zou het zijn om niet te vluchten, om al dat geweld gewoon op je af te laten komen?
Mijn ervaring met angst (en ik vergelijk tornado’s graag met angst; het zijn angstige dromen) is dat als je haar laat komen, er niets van haar overblijft. Ze verschrompelt zienderogen voor je ogen en jij blijft achter als de kalme overwinnaar, hoewel met klamme handen. Maar in het geval van een tornado lijkt me dit geen al te beste strategie. Ik heb opgezocht wat je wel moet doen:

–          Bijf niet in een auto zitten
–          Als je in huis bent, ga dan naar de kelder en als je geen kelder hebt, ga dan op de begane grond onder een tafel zitten
–          Blijf uit de buurt bij ramen
–          Als je buiten bent, ga dan zo dicht mogelijk bij de grond liggen, liefst in een kuil of sloot

Maar zo’n tornado kan auto’s en koeien optillen en de lucht in slingeren, dus in dit laatste geval moet je maar net hopen dat je niet aan de andere kant van een weiland het prikkeldraad in geworpen wordt.

Hadden Martijn en ik het verder nog over het feit dat ik me soms lichtelijk schuldig voel omdat al mijn stukjes op deze site over mij gaan (er is best veel van mij, maar er is vast ook veel van jullie, dus dat spijt me) en over het feit dat je je (ik bedoel ik me) soms een beetje moet ont-ontwikkelen (oftewel ‘wikkelen’): in plaats van redelijk een vervelend gesprek aan te gaan, gewoon eens als wervelwind iemand zijn kuil uit te trekken en roepen: je doet het verkeerd.

Wie nog meer tips wil voor in het geval van een tornado, raad ik deze site aan. Het is eigenlijk altijd wel een goed idee: op de begane grond onder een tafel gaan zitten. Ook als je een nachtmerrie hebt. Ik kan het iedereen aanraden.

Ik kijk naar de Giro d’Italia. Op het moment dat ik dit schrijf is er een kopgroep vooruit, met meer dan vijf minuten voorsprong op het peloton en nog 70 kilometer te gaan. Er zitten twee Nederlanders tussen: Wilco Kelderman en Pieter Weening. Van allebei heb ik nog nooit gehoord.
            Er was nog even sprake van dat er een Nederlander om een podiumplaats zou strijden. Robert Gesink stond aan het einde van de eerste week nog derde, maar kreeg afgelopen zaterdag een ‘inzinking’ en verloor daarmee vier minuten op Vincenzo Nibali, de leider in de roze trui. Gesink is niet alleen een pragmaticus maar ook welbespraakt. Aan een journalist van nusport.nl vertelde hij: ‘Succes komt niet op bestelling. Het is niet zoals bij de Chinees: doet u mij maar een ritzege en een top tien-klassering.’
            Dat ik op een dinsdagmiddag naar de Ronde van Italië zit te kijken, komt door Dino Buzzati (1906–1972). Nadat ik zijn boek De woestijn van de tartaren had geleden, over de jonge luitenant Drogo die wordt gestationeerd in een verlaten fort en daar zijn leven lang niet meer vandaan komt, wilde ik alles lezen wat er van Buzzati vertaald was.
            Ik las een verhalenbundel, De betoverde burger, die ik erg goed vond, en een andere roman, Een liefde, die me tegenviel. Ik stuitte ook op een verslag van Buzzati van de Ronde van Italië. Buzzati was verslaggever voor de Corriere della Sera en kreeg in 1949 opdracht om artikelen te schrijven over de Giro. Meer dan drie weken lang reisde hij mee met de wielerkaravaan en deed verslag van het duel om de eerste plaats tussen de grote renners uit die tijd, de Italianen Fausto Coppi en Gino Bartali. De eerste won uiteindelijk.
            Interessant aan Buzzati’s verslag is dat hij als een volslagen leek over het wielrennen schreef. In zijn derde artikel voor de krant biechtte hij op: ‘Door allerlei omstandigheden die waarschijnlijk te maken hebben met de grillen van het noodlot – en het zou zinloos zijn daar nu nog over te gaan zeuren – heeft de man die op dit ogenblik de kroniek van de Ronde van Italië schrijft nog nooit een wielerwedstrijd op de weg gezien.’ Buzzati was toen in Palermo, waar de Giro van start ging. Voorafgaand aan de wedstrijd liet hij zich onderrichten door ervaren sportjournalisten. Een van hen vertelde dat het vooral ging om het eten ’s avonds. Volgens hem was de Ronde van Italië voor een journalist niets anders dan ‘een gastronomische pelgrimstocht door Italië van restaurant naar restaurant’.
            De andere collega’s waren serieuzer en gaven hem een spoedcursus wielrennen. Buzzati bleef echter een leek, en gelukkig ook maar, want juist daarom is zijn verslag zo fascinerend. Een van zijn mooiste artikelen was zijn negende, geschreven in Salerno, op 24 mei, ’s nachts. Hij maakte er een brief van, gericht aan de twee renners die om de roze trui vochten: ‘Beste Coppi en weledele heer Bartali, degene die u aanspreekt is inzake wielrennen een complete onbenul; hij weet niets van derailleurs en verzetten, hij heeft geen duidelijk besef van de koerstactiek en de afgelopen dagen is het wel voorgekomen dat hij, temidden van al die experts, zulke onnozele vragen stelde dat het bijna aanstootgevend was.’ Op deze manier gaat hij nog anderhalve pagina verder, tot hij uiteindelijk uitkomt bij de vraag: ‘Hebben jullie toen jullie door Calabrië reden, de mensen die jullie opwachtten goed gezien? Herinneren jullie je die duizenden en duizenden gezichten die krampachtig naar jullie toegekeerd waren, ongeacht leeftijd of beroep, boeren, herders, moeders, metselaars, kleine meisjes, monniken, carabinieri, afgeleefde oudjes, burgemeesters, ambtenaren, straatvegers, leraren, en die onafzienbare drommen kinderen?’ De rest van het stuk gaat over hen, de toeschouwers van Calabrië.